Οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις τοῦ 2024

  

Οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις τοῦ 2024

 

(᾿Οφειλόμενες διευκρινίσεις)

 

 

Διονυσίου Ἀνατολικιώτου

δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,

πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας

symbole@mail.com

 

 

Τὰ «Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος» εἶναι μία πολὺ γνωστὴ ἐτήσια ἔκδοσι, ποὺ ἔχει ἤδη συμπληρώσει καὶ ὑπερβῆ τὸν ἕναν αἰῶνα συνεχοῦς κυκλοφορίας.  ’Αποτελεῖται ἀπὸ δύο μέρη· 1ον) τὸ Κανονάριον (ἐτήσιον τυπικὸν) μὲ λειτουργικὲς διατάξεις γιὰ τὶς ἱερὲς ἀκολουθίες τοῦ ἔτους, καὶ 2ον) τὴν Ἐπετηρίδα μὲ πληροφορίες γιὰ τὴν διοικητικὴ διάρθρωσι τῆς Ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος καὶ τῶν ἄλλων ὀρθοδόξων ἐκκλησιῶν.  Στὸ παρὸν ἄρθρο θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ ἕνα θέμα ποὺ ἔχει σχέσι μὲ τὸ πρῶτο μέρος τῶν «Διπτύχων», δηλαδὴ μὲ τὸ ἐτήσιο τυπικό.

Ὅπως εἶναι φυσικό, τὸ Κανονάριον ἑκάστου ἔτους περιλαμβάνει 12 ἑνότητες, μία γιὰ κάθε μῆνα. Ἀνέκαθεν ὅμως πρὶν ἀπὸ τὶς εἰδικὲς τυπικὲς διατάξεις τῶν 12 μηνῶν ὑπῆρχαν στὴν ἀρχὴ καὶ κάποιες γενικὲς διατάξεις γιὰ ὅλο τὸ ἔτος.  ῾Η ἔκτασι καὶ τὸ περιεχόμενο αὐτῶν τῶν γενικῶν διατάξεων διέφεραν κατὰ καιρούς· τὸ 1937 ἦσαν μόλις 8 σελίδες, τὸ 1960 ἐκτείνονταν στὶς 25 σελίδες, τὸ 1976 καὶ τὸ 1989 ἦσαν γύρω στὶς 15 σελίδες, ἐνῷ τὸ 2002 εἶχαν αὐξηθῆ στὶς 90 σελίδες, γιὰ τὶς ὁποῖες πρέπει νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι πάνω ἀπὸ τὶς μισὲς ἀναφέρονταν σὲ εἰδικὲς περιπτώσεις γιὰ μεμονωμένες ἡμέρες τοῦ ἔτους, καὶ μπορεῖ νὰ μὴν ἐνδιέφεραν καθόλου τοὺς χρῆστες τοῦ βιβλίου!

Παρατηρῶντας κανεὶς τὶς ἀνὰ ἐποχὲς δημοσιευόμενες γενικὲς τυπικὲς διατάξεις ὄχι μόνον στὰ Δίπτυχα, ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλες ὁμοειδεῖς ἐκδόσεις, ἀφ’ ἑνὸς μὲν κατανοεῖ τὴν χρησιμότητά τους καὶ τὴν ἀναγκαιότητά τους, ἀφ’ ἑτέρου δὲ διαπιστώνει τὸν ἐπὶ δεκαετίες ἀποσπασματικό, ἀνοργάνωτο καὶ ἐλλειμματικὸ χαρακτῆρά τους.  Οἱ γενικὲς τυπικὲς διατάξεις εἶναι χρήσιμες καὶ ἀπαραίτητες, διότι συνήθως οἱ κληρικοὶ καὶ οἱ ψάλτες πληροφοροῦνται μόνον γιὰ τὶς εἰδικὲς διατάξεις οἱ ὁποῖες συχνὰ σὲ κάθε Κυριακὴ ἢ ἑορτὴ μεταβάλλονται καὶ εἶναι διαφορετικές· οὐδεὶς ὅμως φροντίζει νὰ τοὺς ἐνημερώνῃ γιὰ τὶς ἐπαναλαμβανόμενες σταθερὲς διατάξεις τῶν τακτικῶν ἀκολουθιῶν, ἐπειδὴ θεωροῦνται γνωστὲς καὶ αὐτονόητες.  Ὅμως τὰ γνωστὰ καὶ αὐτονόητα ὅταν δὲν διδάσκωνται ἐπιμελῶς, στὸ τέλος γίνονται ἄγνωστα καὶ ἀκατανόητα!  Καὶ αὐτὸ συμβαίνει ἐν πολλοῖς σήμερα στὸν χῶρο τῆς ὀρθοδόξου λατρείας.

Ἐπιπλέον οἱ παλαιότερα δημοσιευόμενες γενικὲς διατάξεις ἐνίοτε πλατείαζαν σὲ λεπτομέρειες ποὺ δὲν ἦσαν χρήσιμες οὔτε ἀναγκαῖες· π.χ. μισὴ σελίδα γιὰ τὸ πῶς ὁ ἀναγνώστης θὰ σταθῇ στὸ μέσον τοῦ ναοῦ, γιὰ νὰ διαβάσῃ τὸ κάθισμα τοῦ ψαλτηρίου (κάτι ποὺ ἴσως νὰ ἐνδιαφέρῃ τὰ μοναστήρια, ἀλλὰ ὄχι τὶς ἐνορίες), ἢ μία ὁλόκληρη σελίδα γιὰ τὶς αἰτήσεις στὸ τέλος τοῦ μεσονυκτικοῦ (οἱ ὁποῖες ὅμως ὑπάρχουν στὸ Μέγα ῾Ωρολόγιον). Ἄλλοτε περιεῖχαν διατάξεις ποὺ ἐπαναλαμβάνονταν καὶ μέσα στοὺς μῆνες· π.χ. 10 σελίδες γιὰ τὶς ἀκολουθίες τῶν καθημερινῶν τῆς Μ. Σαρακοστῆς, οἱ ὁποῖες ὅμως ὑποχρεωτικὰ ὑπάρχουν καὶ στὴν Δευτέρα καὶ τὴν Τετάρτη τῆς α΄ ἑβδομάδος τῆς Μ. Σαρακοστῆς κάθε ἔτους.

Τὸ 2007 συνέταξα νέες Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις σύμφωνα μὲ τὸ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας (Τ.Μ.Ε.), κατὰ τὴν ἔκδοσι τοῦ Γεωργίου Βιολάκη ἐν Κωνσταντινουπόλει 1888, ἔχοντας ὑπόψει μου καὶ παρόμοιες ἐργασίες προγενεστέρων μου συγγραφέων, τὶς ὁποῖες καὶ συντόμευσα, διεσκεύασα, συγχώνευσα καὶ συμπλήρωσα καταλλήλως πρὸς ἐξυπηρέτησιν ἰδίως τῶν ἐνοριακῶν ἀναγκῶν.  Στὴν ἀρχική τους μορφὴ οἱ νέες γενικὲς διατάξεις περιλάμβαναν καὶ 43 –ἐκτενεῖς ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον– ὑποσημειώσεις τυπικολογικοῦ, ἐρευνητικοῦ καὶ πρακτικοῦ περιεχομένου, καὶ τὶς δημοσίευσα πρῶτα στὸ ἐπιστημονικὸ περιοδικὸ «Συμβολή» (τεῦχος 18, Ἀθῆναι, Ἀπρίλιος-Ἰούνιος 2007). 

Κατόπιν ἑτοίμασα μία συντομωτέρα μορφή τους χωρὶς ὑποσημειώσεις γιὰ τὴν ῾Ιερὰ Σύνοδο, ἡ ὁποία τὸ 2007 ἐνέκρινε τὴν ὑπ᾿ ἐμοῦ ἀναθεώρησι βελτίωσι καὶ κωδικοποίησι τῶν παλαιοτέρων κειμένων, καὶ ἀποφάσισε τὴν δημοσίευσι τῶν νέων Γενικῶν Τυπικῶν Διατάξεων στὸ Κανονάριον τῶν «Διπτύχων».  ’Αντικατεστάθησαν ἔτσι παλαιότερες γενικὲς διατάξεις, οἱ ὁποῖες, ὅπως προανέφερα, πλατείαζαν ὑπερβολικὰ σὲ λεπτομέρειες ἐλάχιστα χρήσιμες πρακτικῶς καὶ εἶχαν φτάσει τὸ 2002 στὴν ἔκτασι τῶν 90 σελίδων.  

Μὲ τὴν ἀναθεώρησι τοῦ 2007 οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις κατέστησαν περιληπτικὲς καὶ συμπυκνωμένες ὅσο δὲν πάει ἄλλο, παρὰ τὸ ὅτι διετήρησαν τὴν πρακτική τους πληρότητα καὶ σαφήνεια, καὶ ἔλαβαν ἔκτασι μόλις 20 σελίδων, στὶς ὁποῖες περιλαμβάνονταν 4 καίρια κεφάλαια τυπικοῦ· 1) καθημερινὲς μετὰ Παρακλητικῆς, 2) Σάββατα μὲ «Θεὸς Κύριος» καὶ μὲ «ἀλληλούια», 3) προεόρτιες καὶ μεθέορτες ἡμέρες, καὶ 4) περὶ ἀντιφώνων καὶ τυπικῶν τῆς λειτουργίας.  Ἔκτοτε οἱ βελτιωμένες Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις ἀποτελοῦσαν ὀργανικό, ὁμογενὲς (λειτουργικῶς καὶ φιλολογικῶς) καὶ ἀπαραίτητο τμῆμα τοῦ Κανοναρίου, καὶ δημοσιεύονταν στὰ Δίπτυχα τῆς ’Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, στὴν ἀρχὴ τοῦ Κανοναρίου, ἀνελλιπῶς ἀπὸ τὸ 2008 μέχρι τὸ 2023.   Ἔτσι κάλυπταν πάνω ἀπὸ τὶς μισὲς ἡμέρες τοῦ λειτουργικοῦ ἔτους, ἐνῷ γιὰ τὸ ἔτος 2024 εἶναι χρήσιμες γιὰ 189 ἡμέρες.

᾿Απὸ τὸ Κανονάριον ὅμως τῶν «Διπτύχων» τοῦ ἔτους 2024 ἀπουσιάζουν οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις, παρ᾿ ὅτι στὶς δημοσιευθεῖσες διατάξεις τῶν 12 μηνῶν ὑπάρχουν διάσπαρτες 46 παραπομπὲς στὶς ἀφαιρεθεῖσες παραγράφους!  Μόνον στὸν μῆνα Αὔγουστο ὑπάρχουν 10 τέτοιες παραπομπές!  ῾Επομένως τὸ Κανονάριον τοῦ 2024 δημοσιεύτηκε ἡμιτελὲς καὶ δὲν ἐπιτελεῖ ἐπαρκῶς τὸν σκοπό του.  ῾Ο χρήστης τῶν «Διπτύχων» παραπέμπεται σὲ διατάξεις ποὺ δὲν ὑπάρχουν, ὁπότε σὲ πολλὲς περιπτώσεις δὲν μπορεῖ νὰ βοηθηθῇ γιὰ τὴν ὀρθὴ τέλεσι τῶν ἀκολουθιῶν!

’Επειδὴ στὴν ἐποχή μας τὰ μυαλά μας κάτι ἔχουν πάθει (ἂν ὄχι σὲ ὅλους μας, πάντως στοὺς περισσότερους ἀπὸ ἐμᾶς), δὲν μποροῦμε νὰ σκεφτοῦμε λογικῶς, δὲν μποροῦμε νὰ διαβάσουμε οὔτε νὰ καταλάβουμε τὰ κείμενα, δὲν μποροῦμε νὰ συνδυάσουμε τὶς πληροφορίες ποὺ λαμβάνουμε, δὲν μποροῦμε νὰ βγάλουμε λογικὰ καὶ σοβαρὰ συμπεράσματα, καὶ τελικὰ σκεφτόμαστε καὶ κρίνουμε ἐπιπόλαια.  Κάπως ἔτσι, ἀκόμη καὶ φίλοι μου καὶ μαθητές μου, ποὺ μὲ γνωρίζουν χρόνια καὶ μὲ παρακολουθοῦν στὰ Σεμινάρια Ἐκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης», ὅταν διεπίστωσαν τὴν ἀπουσία τῶν Γενικῶν Τυπικῶν Διατάξεων ἀπὸ τὰ Δίπτυχα τοῦ 2024, νόμισαν ὅτι αὐτὸ ὀφείλεται σὲ ἐμένα!  Καὶ κάποιοι μοῦ λένε χαμογελῶντας· «Εἴδαμε ὅτι ἐφέτος ἀφαίρεσες τὶς Γεν. Τυπικὲς Διατάξεις»! 

Τέτοια ἐπιπόλαια συμπεράσματα εἶναι τοὐλάχιστον ἀπογοητευτικὰ γιὰ τὸν τρόπο σκέψεως τῶν ἴδιων τῶν κρινόντων.  Καὶ δὲν ἀντιλαμβάνονται ὅτι, ἂν εἶχα ἀφαιρέσει ἐγὼ τὶς ἐν λόγῳ διατάξεις, δὲν θὰ ἄφηνα 46 παραπομπὲς σὲ ἀνύπαρκτες παραγράφους! ἐκτὸς βεβαίως ἂν εἶμαι διανοητικὰ καθυστερημένος ἢ ἂν ἔχω παραφρονήσει!

Τέλος πάντων, διευκρινίζω ἐδῶ ὅτι στὰ δοκίμια ποὺ εἶχα λάβει πρὸς ἔλεγχον καὶ διόρθωσιν τοῦ Κανοναρίου 2024 ὑπῆρχαν κανονικὰ καὶ οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις, ὅπως φαίνεται καὶ ἀπὸ τὸ σχετικὸ ἀρχεῖο δοκιμίων ποὺ φυλάσσεται στὸ ἁρμόδιο γραφεῖο, ἐνῷ ἔχω κρατήσει καὶ φωτοαντίγραφα γιὰ κάθε ἐνδεχόμενο.  Μάλιστα στὶς 16/6/2023 ὑπέγραψα τὶς διορθώσεις τοῦ τελευταίου δοκιμίου (περιέχοντος φυσικὰ τὶς Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις) καὶ σὲ ἰδιόχειρη σημείωσί μου δήλωνα τὴν σύμφωνη γνώμη μου νὰ προχωρήσῃ ἡ ἐκτύπωσι τοῦ Κανοναρίου τοῦ ἔτους 2024.

Κατὰ ταῦτα οὐδέποτε ἐνημερώθηκα ὅτι θὰ ἀφαιροῦνταν οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις.  Οὔτε γνωρίζω μέχρι σήμερα ποιός ἔλαβε μία τέτοια ἀπόφασι καὶ γιατί, καὶ μάλιστα χωρὶς νὰ ἐνημερωθῶ.  Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ὅμως δημιουργοῦνται χωρὶς τὴν προσωπική μου συμμετοχὴ ἀποτελέσματα, ποὺ ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν ἐκθέτουν τὴν ἀξιοπιστία καὶ συνέπεια τῆς ᾿Εκκλησίας, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ δὲν συνάδουν μὲ τὴν ἐπιστημονική μου γνῶσι καὶ μὲ τὴν μέχρι τώρα ἐργασία μου ἐπὶ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τυπικοῦ.  Γενικὴ παρατήρησι· συνήθως τέτοιου εἴδους βεβιασμένες κινήσεις γίνονται, ὅταν γιὰ ἐξειδικευμένα ζητήματα λαμβάνουν ἀποφάσεις ὄχι οἱ ἔχοντες τὶς ἀπαιτούμενες εἰδικὲς γνώσεις, ἀλλὰ ἄνθρωποι ἀνίδεοι καὶ ἄσχετοι μὲ τὸ συγκεκριμένο ἀντικείμενο.

Πληροφορήθηκα ὅτι οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις εἶχαν ἀφαιρεθῆ, ἀφοῦ πρῶτα κυκλοφόρησαν στὴν ἀγορὰ τὰ Δίπτυχα τοῦ 2024, ὁπότε κάποιοι κληρικοὶ καὶ ψάλτες μὲ ἐνημέρωσαν τηλεφωνικῶς!   Ἦταν ἤδη δεκέμβριος τοῦ 2023.  Τὶς ἀμέσως ἐπόμενες ἡμέρες ἐνημέρωσα καθηκόντως τὴν ὑπηρεσία μου, διαφόρους ἄλλους παράγοντες, καθὼς καὶ τὴν Συνοδικὴ ῾Υποεπιτροπὴ ἐπὶ τῶν Διπτύχων, ἀρχικὰ μὲν προφορικῶς, ἐν συνεχείᾳ δὲ καὶ ἐγγράφως δι’ ἐμπεριστατωμένου ὑπομνήματος, ὅτι ἡ ἐν ἀγνοίᾳ μου ἔκδοσι τοῦ Κανοναρίου τοῦ 2024 χωρὶς τὶς Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις συνιστοῦσε σημαντικὸ λάθος καὶ πρόβλημα, ἐφόσον στὶς διατάξεις τῶν 12 μηνῶν ὑπάρχουν διάσπαρτες 46 παραπομπὲς στὶς ἀφαιρεθεῖσες σελίδες!

Τὸ πρόβλημα ἔγινε ἀμέσως κατανοητὸ ἀπὸ ὅλους, γι’ αὐτὸ καὶ τελικῶς στὶς 2/4/2024 ἡ Διαρκὴς ῾Ιερὰ Σύνοδος ἀπεφάσισε «τὴν ἀποστολὴν δι’ ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου τῶν “Γενικῶν Τυπικῶν Διατάξεων” ἐκ τοῦ “Κανοναρίου” τῶν Διπτύχων τῆς ’Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος τρέχοντος ἔτους 2024» πρὸς τὴν ἀρχιεπισκοπὴ ᾿Αθηνῶν καὶ τὶς λοιπὲς μητροπόλεις.  ῾Η ἀποστολὴ αὐτὴ πραγματοποιήθηκε στὶς 11 καὶ 12 ’Απριλίου καὶ συνωδευόταν ἀπὸ ἐνημερωτικὸ ἐγκύκλιο σημείωμα τῆς Συνόδου.  ’Εκεῖνο ποὺ δὲν ἀναγραφόταν στὸ ἐγκύκλιο σημείωμα, ἀλλὰ ἦταν αὐτονόητο, ἦταν ὅτι ἡ ἀποστολὴ γινόταν διότι οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις ἦσαν ἀπαραίτητες καὶ κακῶς ἀφαιρέθηκαν ἀπὸ τὸ Κανονάριον τοῦ 2024, καὶ ὅτι οἱ μητροπόλεις ἔπρεπε νὰ φροντίσουν μὲ τὴν σειρά τους νὰ διαβιβάσουν μὲ κάποιον τρόπο, ἠλεκτρονικῶς ἢ μὲ φωτοτυπίες, τὶς ἀποσταλεῖσες διατάξεις σὲ ὅλους τοὺς ἐνοριακοὺς ναοὺς καὶ τὶς ἱερὲς μονές.

῾Η ἀπόφασι τῆς Δ.Ι.Σ. ἐδικαίωσε τόσον ἐμένα ὡς συντάκτην τοῦ Κανοναρίου ὅσον καὶ τὰ μέλη τῆς Συνοδικῆς ῾Υποεπιτροπῆς ἐπὶ τῶν Διπτύχων, ποὺ ἐξ ἀρχῆς συμφώνησαν μὲ τὶς θέσεις μου καὶ τὶς ὑπερασπίστηκαν· καὶ τοὺς εὐχαριστῶ θερμῶς γι’ αὐτό.  Τὸ ἂν θὰ ξαναδημοσιευθοῦν οἱ Γενικὲς Τυπικὲς Διατάξεις στὴν ἀρχὴ τοῦ Κανοναρίου, ὅπως ἦταν ἡ πρότασι τῶν μελῶν τῆς Συν. ῾Υποεπιτροπῆς, μένει νὰ τὸ δοῦμε, ὅταν θὰ δημοσιευθοῦν τὰ Δίπτυχα τοῦ 2025.  Πάντως οἱ μέχρι τώρα ἐνδείξεις δὲν ἀφήνουν πολλὰ περιθώρια αἰσιοδοξίας.

Κατόπιν τῶν παραπάνω ἐξελίξεων ἡ εὐθύνη γιὰ τὴν σύνταξι, τὸ περιεχόμενο καὶ τὸν ἔλεγχο τοῦ Κανοναρίου ἀπὸ τὸ ἔτος 2025 καὶ ἑξῆς περνάει πλέον ἀπευθείας στὴν ἴδια τὴν ῾Υποεπιτροπὴ τῶν Διπτύχων.  Προσωπικῶς δὲ παραμένω σύμβουλος καὶ εἰσηγητὴς τῆς ῾Υποεπιτροπῆς ἐπὶ τοῦ ἐτησίου τυπικοῦ, τὸ ὁποῖο ὅμως πλέον θὰ συντάσσεται σύμφωνα μὲ τὶς ὁδηγίες καὶ τὴν κρίσι τῆς ῾Υποεπιτροπῆς.  Διευκρινίζω ἐπίσης ὅτι ἐγὼ δὲν εἶμαι μέλος τῆς ἐν λόγῳ ῾Υποεπιτροπῆς ἀλλὰ ἐξειδικευμένος συνεργάτης αὐτῆς.

Πάντως συνεχίζω νὰ πιστεύω ὅτι οἱ γενικὲς τυπικὲς διατάξεις σήμερα εἶναι ἀναγκαῖες ὅσο ποτὲ ἄλλοτε γιὰ τοὺς κληρικοὺς καὶ ψάλτες ποὺ ἀγαποῦν τὴν ἱερὰ λατρεία τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας.  Καὶ ὅσο μπορῶ θὰ συνεχίσω νὰ προβάλλω μὲ κάθε πρόσφορο μέσον αὐτὲς τὶς διατάξεις πρὸς διευκόλυνσιν παντὸς ἐνδιαφερομένου.

 

  

«᾿Εκκλησιολόγος», φύλλο 870, Πάτραι 15/06/2024