Βιογραφικὰ στοιχεῖα
τοῦ πρωτοψάλτου Γεωργίου Βιολάκη
Ὁ Γεώργιος Βιολάκης γεννήθηκε στὴν Σίφνο γύρω στὸ 1820, ἀλλὰ ἐγκαταστάθηκε ἀπὸ μικρὸς στὴν Κωνσταντινούπολι. ἀπὸ μαθητὴς διδάσκεται τὰ μουσικὰ μαθήματα ἀπὸ ἐπιφανεῖς μουσικοδιδασκάλους ἐκείνης τῆς ἐποχῆς (Γεώργιο Πουλάκη, Μελέτιο ἱερομόναχο, Θεόδωρο Φωκαέα, κ.ἄ.), ποὺ ἐξετίμησαν ἰδιαιτέρως «τὸ ἐξόχως μελῳδικὸν καὶ μελίρρυτον τῆς φωνῆς του». μὲ συνεχεῖς καὶ πολυετεῖς μελέτες τελειοποίησε τὶς γνώσεις του στὴν μουσική, καὶ ἔμαθε ἄριστα τὶς ἐκκλησιαστικὲς τυπικὲς διατάξεις σὲ ὅλες τὶς ἱερὲς ἀκολουθίες καὶ ἀγρυπνίες.
᾿Απὸ τὸ 1842 ὑπηρετεῖ στὸ ἀναλόγιο διαφόρων ναῶν στὴν Κωνσταντινούπολι, μέχρι ποὺ ἀναλαμβάνει τὴν θέσι τοῦ πρωτοψάλτου τῆς μεγάλης τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησίας στὸν πατριαρχικὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Γεωργίου στὸ Φανάρι τὸ 1876. μὲ τὴν θέσι καὶ τὴν ἰδιότητά του αὐτὴ συμμετέχει σὲ μουσικοὺς συλλόγους καὶ σὲ διάφορες μουσικὲς ἐπιτροπές, ποὺ ἱδρύονταν κατὰ καιροὺς μὲ σκοπὸ τὴν ἐπίλυσι μουσικῶν ζητημάτων. εἶχε πλῆθος μαθητῶν, καθὼς ἐδίδαξε τὴν μουσικὴ στὴν περίφημη σχολὴ τῆς Χάλκης καὶ ἀλλοῦ.
῾Η προσφορά του στὴν μελοποίησι, ἐξήγησι, διασκευὴ καὶ καταγραφὴ τόσο ἐκκλησιαστικῶν μελῶν ὅσο καὶ μὴ ἐκκλησιαστικῶν ᾀσμάτων εἶναι ἐπίσης ἀξιόλογη. οἱ μελοποιήσεις του εἶναι ἐπιτυχημένες, μὲ χάρι καὶ γλαφυρότητα. ἀποδεικνύεται ἐπίσης ἡ γνῶσι καὶ ἐνασχόλησί του τόσο μὲ τὴν εὐρωπαϊκὴ ὅσο καὶ μὲ τὴν ἐξωτερικὴ ἀνατολικὴ μουσική.
Τὸ 1905 ὁ Γεώργιος Βιολάκης ἀποχωρεῖ ἀπὸ τὸ πατριαρχικὸ ἀναλόγιο, ὕστερα ἀπὸ 30 χρόνια ὡς πρωτοψάλτης τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας. πέθανε τὸν ἰούνιο τοῦ 1911 πλήρης ἡμερῶν σὲ ἡλικία 91 ἐτῶν. ἡ σημασία τῆς προσωπικότητός του καὶ τοῦ ἔργου του εἶναι μεγάλη.
Ἔργα τοῦ Γ. Βιολάκη
1. Πρωτότυπο μουσικὸ ἔργο (μελοποιήσεις)
– Τὰ γνωστὰ ἰδιόμελα τῶν κατανυκτικῶν ἑσπερινῶν τῆς τεσσαρακοστῆς σὲ σύντομο στιχηραρικὸ μέλος
– Καθημερινὰ ἰδιόμελα τεσσαρακοστῆς
– Δοξολογίες ἀργές (2)
– Μάθημα ὀκτώηχον εἰς τοὺς τρεῖς ἱεράρχας
– Διάφορα δοξαστικὰ καὶ ἄλλα ὑμνογραφήματα
2. Ἐξηγητικὸ ἔργο
– «Δοξαστάριον Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου», σὲ δύο τόμους, 1899.
3. Μουσικὲς διασκευές
– Τὰ ἀντίφωνα τῆς ἀκολουθίας τῶν παθῶν τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς
4. Ἐξωτερικὴ μουσική (μακάμια καὶ τραγούδια)
– ῾Ο Γεώργιος Βιολάκης ὡς «τονιστὴς» καταγράφει δεκάδες τουρκικὰ τραγούδια καὶ μακάμια τῆς ἀραβοπερσικῆς μουσικῆς.
– ᾿Εθνικὰ ἄσματα τέσσερα (καταγραφή)· ἑλληνικὰ δημοτικὰ ἢ «παραδοσιακὰ-λαϊκὰ» τραγούδια τῆς ἐποχῆς.
– ῞Υμνος Παίδων εἰς Χριστὸν ἐκ τῶν Κλήμεντος ᾿Αλεξανδρέως. Μελοποιηθεὶς πρὸς μέτρον ὑπὸ Γεωργίου Βιολάκη.
5. Εὐρωπαϊκὴ μουσικὴ καὶ ἐξωλατρευτικὰ μέλη
Μελοποιήσεις εὐρωπαϊκοῦ ὕφους στὴν «καθ᾿ ἡμᾶς» σημειογραφία. «Μελοποίησις Γ. Βιολάκη πρωτοψάλτου».
6. Ἄλλες δημοσιεύσεις
α) Μελέτη συγκριτικὴ τῆς νῦν ἐν χρήσει μουσικῆς γραφῆς πρὸς τὴν τοῦ Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου καὶ πρὸς τὴν ἀρχαιοτέραν γραφήν. (1 ᾿Ιουνίου 1900).
β) Περὶ τῆς γραφῆς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν μουσικῆς (31 Δεκεμβρίου 1900), σ. 90-97.
γ) Τὸ περὶ ῥυθμοῦ ζήτημα, Παράρτημα ᾿Εκκλησιαστικῆς Ἀληθείας, τεῦχος 3, σ. 101-108.
δ) Ἔκθεσις τῆς Εἰδικῆς Τεχνικῆς ᾿Επιτροπῆς, Παράρτημα ᾿Εκ-κλησιαστικῆς Ἀληθείας, τεῦχος 3, σ. 116-125.
7. «Τυπικὸν τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας», 1888.
Γι᾿ αὐτὴν τὴν ἔκδοσι τοῦ πατριαρχικοῦ τυπικοῦ ἐργάστηκε ἐπὶ χρόνια. μεθοδικὰ συμπλήρωσε καὶ διώρθωσε, ὅπου χρειαζόταν, τὴν παλαιότερη ἔκδοσι ποὺ ὑπῆρχε. τὸ διωρθωμένο, συμπληρωμένο, ἀνανεωμένο καὶ ἀναδιαμορφωμένο ἀπὸ τὸν Βιολάκη Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας εἶναι τὸ ἰσχῦον καὶ σήμερα τυπικὸν ὅλων τῶν ἐλληνοφώνων ὀρθοδόξων ἐκκλησιῶν στὸν κόσμο.
Στὴν διδακτορική μου διατριβὴ ὑπὸ τὸν τίτλο «Γεώργιος Βιολάκης — ὁ πρωτοψάλτης, ὁ μουσικολόγος, ὁ τυπικολόγος (1820-1911)» ἐξετάζονται ἡ προσωπικότητά του καὶ ὁ βίος του, ἡ ψαλτικὴ καὶ μουσικοδιδακτικὴ δραστηριότητά του, ἡ πρωτοψαλτική του θητεία, τὸ μουσικό του ἔργο, οἱ μουσικολογικές του ἔρευνες καὶ δημοσιεύσεις, καὶ ἡ ἐπίσης σπουδαία τυπικολογική του συμβολή.
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης
διδάσκων στὸ τμῆμα Τεχνῶν τοῦ Ε.Π.Κ.
Βυζαντινο-μουσικολόγος, Τυπικολόγος
δρ τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Ε.Κ.Π.Α.
πτυχ. Κοινωνικῆς Θεολογίας
e-mail: symbole@mail.com
