Σύντομο ἱστορικὸ τῶν σεμιναρίων

 

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ

«ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΟΛΑΚΗΣ»

᾿Αθῆναι, 2021-2022

 

 

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

 

 

1. Πρὶν ἀπὸ τὰ σεμινάρια...

 

῾Η ἱστορία τῶν σεμιναρίων ξεκινᾷ τὸ 1996, ὅταν μία μικρὴ ὁμάδα ἀνθρώπων ἀρχίζει νὰ μελετᾷ μεθοδικὰ τὸ τυπικὸ τῆς ᾿Εκκλησίας καὶ σιγὰ σιγὰ νὰ κάνῃ κάποιες μικρὲς δημοσιεύσεις σχετικὰ μὲ πρακτικὰ ζητήματα τῆς συγχρόνου λειτουργικῆς τάξεως. 

Γύρω στὸ 2001 ἀποφασίζεται νὰ δημιουργηθῇ εἰδικὴ περιοδικὴ ἔκδοσι γιὰ τὸ ἐκκλησιαστικὸ τυπικό.  Στόχοι ἦταν ἡ ἔρευνα στὸ τυπικό, ἡ ἐπιστη­μονικὴ ὀργάνωσι καὶ ἀξιοποίησι τῆς τυπικολογικῆς παραδόσεως, ἡ ἐμβά­θυνσι στὶς λειτουργικὲς διατάξεις, ἡ ἀποσαφήνισι συγκεχυμένων ἢ στασια­ζομένων περιπτώσεων, ἡ παρουσίασι σχετικῶν ἐργασιῶν, ἡ σύγκρισι δια­φόρων κειμένων, ἡ συνεργασία μεταξὺ τῶν λίγων εἰδικῶν ἐρευνητῶν, ἡ ἐπικοινωνία τους μὲ τὸ εὐρὺ κοινὸ ποὺ ἐνδιαφέρεται ἄμεσα γιὰ τὸ τυπικό, κ.λπ..

Ἔτσι ἀπὸ τὸν ἰανουάριο τοῦ 2003 ἄρχισε νὰ ἐκδίδεται (ἀνὰ τρίμηνο περίπου) ἡ «Συμβολὴ εἰς τὴν τάξιν τῆς ὀρθοδόξου λατρείας» μὲ ὑπότιτλο «᾿Επι­θεώρησις τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τυπικοῦ».  ᾿Εκδότης καὶ συμπαραστάτης βρέθηκε ὁ φίλος Νεκτάριος Παναγόπουλος, τὸ δὲ βιβλιοπωλεῖό του εἶχε (καὶ ἔχει) τὴν κεντρικὴ διάθεσι τῶν τευχῶν.  ᾿Ιδιοκτήτης, διευθυντὴς συντάξεως, ὑπεύθυνος ὕλης καὶ συντονιστὴς συνεργασιῶν ἦταν ὁ γράφων τὸ παρόν.

᾿Εξεδόθησαν 24 τεύχη μέχρι τὸν δεκέμβριο τοῦ 2008, τὰ ὁποῖα καὶ σήμερα εἶναι ἀκόμη διαθέσιμα στὸ βιβλιοπωλεῖο τοῦ Ν. Παναγόπουλου (τηλ. 210-322.4819) γιὰ ὅποιον τυχὸν ἐνδιαφέρεται. 

᾿Εν τῷ μεταξὺ χάρις στὴν γενναιόδωρη χορηγία ἑνὸς κληρικοῦ δημιουρ­γεῖται ἀπὸ τὸ 2007 ἡ ἱστοσελίδα τῆς Συμβολῆς (www.symbole.gr), ἡ ὁποία ἀπὸ τὸ ἑπόμενο ἔτος 2008 ἐμπλουτίζεται μὲ τὸν εἰδικὸ χῶρο (φό­ρουμ) Διάλογοι Συμβολῆς (www.symbole.gr/forum).  Τόσο ἡ ἱστοσελίδα ὅσο καὶ τὸ φόρουμ ἀποτελοῦν προέκτασι τῆς ἐκδόσεως τῆς «Συμβολῆς», ταυτοχρόνως δὲ καὶ μία ἐπέκτασι σὲ πολλὰ ἄλλα θέματα πέρα ἀπὸ τὰ ὅρια στὰ ὁποῖα ἐξ ἀνάγκης περιορίζεται μία ἔντυπη ἔκδοσι.

᾿Απὸ τὸ 2009 ἡ Συμβολή, ᾿Επιθεώρησις Τυπικοῦ (Σ.Ε.Τ.) συνεχίζει τὴν πορεία της μόνο στὴν διαδικτυακὴ μορφή της, καθὼς ἀναστέλλεται ἡ ἔντυπη ἔκδοσι λόγῳ οἰκονομικῶν καὶ τεχνικῶν δυσχερειῶν. 

Γιὰ περισσότερο ἀπὸ μία δεκαετία ἡ ἱστοσελίδα τῆς Συμβολῆς παρουσιάζει δημοσίως καὶ ἐντελῶς δωρεὰν στὸ εὐρὺ κοινὸ ἕνα πλῆθος δημοσιευμάτων, εἰσηγήσεων, ἄρθρων καὶ ἀρχείων ὀπτικοακουστικοῦ ὑλι­κοῦ σχετικὰ μὲ τὴν Βίβλο, τὴν λειτουργικὴ ζωή, τὸ τυπικό, τὴν ἁγιολογία, τὴν ὁμιλητική, τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσική (ψαλτική), τὴν φιλολογία, καὶ ἄλλες πτυχὲς τῶν ἐπιστημῶν, τῶν τεχνῶν καὶ τοῦ ἀνθρωπίνου βίου.

᾿Επίσης στὴν δημιουργία τῶν Σεμιναρίων ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης» συνετέλεσαν καὶ διάφορες εἰσηγήσεις καὶ διαλέξεις μουσικολογικοῦ-ψαλτικοῦ, θεολογικοῦ, λειτουργικοῦ καὶ κυρίως τυπι­κολογικοῦ περιεχομένου, ποὺ πραγματοποιήθηκαν κατὰ καιροὺς σὲ εἰδικὰ συνέδρια καὶ σεμινάρια, καθὼς καὶ συμμετοχὲς σὲ συναφεῖς συναντήσεις, σὲ διάφορες περιοχὲς τῆς χώρας (᾿Αθήνα, Πειραιᾶ, Θεσσαλονίκη, Αἴγινα, Φλώρινα, Λέσβο, Λῆμνο, ᾿Ιωάννι­να, Σαλαμῖνα, Λάρισα, Τρίκκαλα, καὶ ἀλλοῦ).  Καθοριστικῆς σημασίας ὑπῆρξαν μία διημε­ρίδα γιὰ θέματα τυπικοῦ στὸν Βόλο (8-9/11/2014), ἡ συμμετοχὴ στὸ Σεμινάριον Λειτουργικῆς Κατηχήσεως στὴν Πάτρα (18/11/2016), καὶ ἕνα Διήμερο ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ στὴν Κρήτη (25-26/11/2016). 

 

 

2. ῞Ιδρυσις καὶ λειτουργία τῶν σεμιναρίων

 

Μὲ τὴν πάροδο τῶν ἐτῶν συγκεντρώθηκε ἕνα πλούσιο καὶ μοναδικὸ ὑλικὸ γιὰ τὸ τυπικὸ τῆς ἐκκλησίας, τὸ ὁποῖο προερχόταν κυρίως ἀπὸ 4 ὁμάδες πηγῶν·

α) ἀπὸ τὴν πολυετῆ καὶ μεθοδικὴ μελέτη τῶν παλαιῶν τυπικῶν,

β) ἀπὸ τὴν ἔντυπη καὶ τὴν διαδικτυακὴ «Συμβολή»,

γ) ἀπὸ τὴν ἐμπειρία τῆς συντάξεως ἐτησίων τυπικῶν βοηθημάτων (Κανονάριον «Διπτύχων» ἀπὸ τὸ 2007, καὶ ἄλλα), καὶ

δ) ἀπὸ τὴν συμμετοχὴ σὲ εἰδικὰ συνέδρια καὶ σεμινάρια μὲ εἰσηγήσεις καὶ διαλέξεις μουσικολογικοῦ-ψαλτικοῦ, λειτουργικοῦ καὶ κυρίως τυπικο­λογικοῦ περιεχομένου. 

᾿Απὸ ὅλες αὐτὲς τὶς ἐμπειρίες σιγὰ σιγὰ δημιουργήθηκε ἡ ἰδέα ἑνὸς σεμιναρίου διαρκείας, ποὺ θὰ ἔχῃ κύριο ἀντικείμενό του τὸ λειτουργικὸ τυπικὸ τῆς ἐκκλησίας καὶ θα λειτουργῇ συνεχίζοντας, συμπληρώνοντας καὶ ἀξιοποιῶντας τὸ ἔργο ποὺ εἶχε γίνει μέχρι τότε στὴν Συμβολή, ᾿Επιθεώ­ρησι Τυπικοῦ. 

Ἔτσι, μὲ τὸν ἴδιο τρόπο καὶ μὲ τὰ ἴδια ἀρχικὰ (Σ.Ε.Τ.), ξεκίνησαν ἀπὸ τὸ 2016 τὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης» στὴν ᾿Αθήνα· δηλαδὴ δημιουργήθηκαν κι αὐτὰ χάρις σὲ κάποια ἰδιωτικὴ πρωτοβουλία (καὶ τὸν ἐνθουσιασμὸ 2-3 προσώπων), σὲ ἐθελοντικὴ βάσι, μὲ τὴν σύμπραξι ἰδιωτικῶν φορέων, ὄχι ἐκκλησιαστικῶν, καὶ μὲ σκοπὸ τὴν ἐπιμόρφωσι τοῦ κοινοῦ καὶ τὴν σωστὴ προβολὴ τοῦ τυπικοῦ.

᾿Αρχικὰ τὰ σεμινάρια φιλοξενήθηκαν στὸ Σύγχρονο ᾿ῼδεῖο ᾿Αθηνῶν (2016-2017), ἐνῷ ἀπὸ τὸ 2018 μέχρι τὸ 2022 πραγματοποιήθηκαν μὲ τὴν συμπαράστασι τῶν ᾿Εκδόσεων Νεκτάριος Δ. Παναγόπουλος (διεύθυνσι Χαβρίου 3 καὶ Κολοκοτρώνη, Τ.Κ. 10562, Σύνταγμα ᾿Αθηνῶν, τηλ. 210-322.4819). ῾Υπῆρξε ἐπίσης καὶ μία ὀλιγόμηνη συνεργασία μὲ κεντρικὸ ἐνοριακὸ ναὸ τῶν ᾿Αθηνῶν (2022-2023).

Τὰ σεμινάρια δὲν ἔχουν καμμία ἀπολύτως ἐνίσχυσι ἀπὸ κανέναν ἐπί­σημο, δημόσιο, ἐκκλησιαστικὸ ἢ ἰδιωτικὸ φορέα, δὲν διαθέτουν δικούς τους χώρους γιὰ τὴν διεξαγωγὴ τῶν ἐκδηλώσεων οὔτε κάποια ἄλλη ὑποδομὴ οὔτε καμμία τακτικὴ ἢ ἔκτακτη χρηματοδότησι. Δὲν ὑπάρχει κάποιος σύλ­λογος, ἐκπαιδευτικὸ ἵδρυμα ἢ ἄλλος φορέας, ποὺ νὰ προσφέρῃ ἕτοιμες κτηριακὲς ἐγκαταστάσεις ἢ τεχνολογικὲς ὑποδομὲς ἢ ἄλλες ἀναγκαῖες ὑπηρεσίες γιὰ τὴν διεξαγωγὴ τῶν σεμιναρίων.  ῾Η ὅλη προσπάθεια στηρί­ζεται κυρίως στὴν αὐτοοργάνωσι καὶ στὴν ὅποια ἐθελοντικὴ προσφορὰ καὶ βοήθεια.

᾿Επίσης τὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολά­κης» δὲν εἶναι ᾠδεῖο οὔτε σχολὴ «βυζαντινῆς» ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς οὔτε ἀντικαθιστοῦν οὔτε ὑποκαθιστοῦν τὰ ᾠδεῖα καὶ τὶς μουσικὲς σχολὲς οὔτε τὰ ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα ὁποιασδήποτε βαθμίδος.  ᾿Επίσης στὰ σεμινάρια δὲν παρέχονται μαθήματα ψαλτικῆς οὔτε ἄλλα μαθήματα ὅπως ἀπαγγελία λειτουργικῶν κειμένων, ἱστορία τῆς μουσικῆς, λειτουργι­κὴ-τελετουργική, ὑμνογραφία, καθαρεύουσα, ἀρχαῖα ἑλληνικά, καὶ λοιπά.

῞Οπως εἶναι γνωστό, ἀπὸ τὶς 10 Μαρτίου τοῦ 2020 τὰ σεμινάρια διέκοψαν ἀπότομα τὴν κανονικὴ λειτουργία τους μὲ φυσικὴ παρουσία τῶν μελῶν καὶ ἐνδιαφερομένων λόγῳ τῶν γνωστῶν ὑγειονομικῶν περιο­ρισμῶν καὶ ἀπαγορεύσεων.  ᾿Απὸ τὸν ἴδιο κιόλας μῆνα ξεκίνησαν τακτικὲς διαδικτυακὲς συναντήσεις μὲ τὰ μέλη τῶν σεμιναρίων καὶ τοὺς φίλους τοῦ τυπικοῦ, οἱ ὁποῖες ἀρχικὰ εἶχαν προσωρινὸ χαρακτῆρα, γιὰ νὰ διατηρηθῇ ἡ ἐπικοινωνία μεταξύ μας καὶ ἡ ἐνασχόλησι μὲ τὰ θέματα τοῦ τυπικοῦ.   ᾿Επειδὴ ὅμως ἡ ἐπιβολὴ τῶν περιοριστικῶν μέτρων καὶ λοιπῶν ἀπαγορεύσεων ἐπεκτάθηκε σὲ ὅλο τὸ 2020 καὶ πιὸ μετὰ καὶ ἄρχισε νὰ χρονίζῃ, καὶ γιὰ νὰ μὴ γίνῃ μόνιμη ἡ διακοπὴ τοῦ κανονικοῦ προγράμματος τῶν σεμι­ναρίων, κρίθηκε ἀναγκαία ἡ ἐξ ἀποστάσεως (τηλόθεν) ἐπαναλειτουργία τους ἀπὸ τὸ 2021 μὲ τὴν ἀξιοποίησι τῶν νέων τεχνολογικῶν μέσων τοῦ διαδικτύου.

῞Οπως ἐλέχθη καὶ πιὸ πάνω, τὰ σεμινάρια εἶναι ἀποτέλεσμα, συνέχεια καὶ προέκτασι τῆς ἔντυπης καὶ τῆς διαδικτυακῆς «Συμβολῆς».  ῾Η ἱστοσε­λίδα τῆς Συμβολῆς (www.symbole.gr) ἦταν τὸ μέσο μὲ τὸ ὁποῖο ἐπροβάλ­λοντο τὰ σεμινάρια (ἀνακοινώσεις, ἀφίσσες, δελτία τύπου, φωτογραφίες κ.λπ.).  ῞Ομως ἀπὸ τὰ μέσα ἰουνίου τοῦ 2021 ἡ ἱστοσελίδα εἶναι ἐκτὸς λειτουργίας, λόγῳ ἀπαραίτητων τεχνικῶν ἐργασιῶν ἀναβαθμίσεως, καὶ ἐλπίζουμε νὰ ἐπαναλειτουργήσῃ σύντομα.

᾿Εν τῷ μεταξὺ δημιουργήθηκε μὲ τὴν πολύτιμη βοήθεια τοῦ φίλου τοῦ τυπικοῦ Π.Γ. (τὸν ὁποῖο εὐχαριστοῦμε καὶ ἀπὸ τὴν θέσι αὐτή) τὸ παρὸν ἱστολόγιον γιὰ τὴν ἐξυπηρέτησι τῶν σεμιναρίων ἄχρι καιροῦ.  ᾿Εδῶ θὰ δημοσιεύωνται τὰ δελτία τύπου, οἱ ἀφίσσες καὶ οἱ λοιπὲς πληροφορίες γιὰ τὰ μαθήματα, τὶς διαλέξεις καὶ τὶς λοιπὲς ἐκδηλώσεις.

 

 

3. ᾿Ονομασία τῶν σεμιναρίων

 

῾Η σειρὰ αὐτὴ σεμιναρίων καὶ συναφῶν δραστηριοτήτων φέρει τὸ ὄνομα «Γεώργιος Βιολάκης», γιὰ νὰ τιμηθῇ καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ὁ συν­τάκτης τοῦ ἀκόμη καὶ σήμερα ἐπισήμου λειτουργικοῦ τυπικοῦ τῆς ὀρθοδό­ξου λατρείας, αὐτὸς ὁ ταπεινόφρων πρωτοψάλτης τῆς Μεγάλης τοῦ Χρι­στοῦ ᾿Εκκλησίας, ὁ ὁποῖος μὲ τὴν ἔκδοσι τοῦ τυπικοῦ του συνεχίζει γιὰ πάνω ἀπὸ 130 χρόνια (1888-2018) νὰ ὑπηρετῇ ἀφανῶς ἀλλὰ καίρια τὴν ἐκκλησία. 

Στὴν διδακτορική μου διατριβὴ ὑπὸ τὸν τίτλο «Γεώργιος Βιολάκης — ὁ πρωτοψάλτης, ὁ μουσικολόγος, ὁ τυπικολόγος (1820-1911)» ἐξετάζονται ἡ προσωπικότητά του καὶ ὁ βίος του, ἡ ψαλτικὴ καὶ μουσικοδιδακτικὴ δραστηριότητά του, ἡ πρωτοψαλτική του θητεία, τὸ μουσικό του ἔργο, οἱ μουσικολογικές του ἔρευνες καὶ δημοσιεύσεις, καὶ ἡ ἐπίσης σπουδαία τυπικολογική του συμβολή.

 

 

Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης

διδάσκων στὸ τμῆμα Τεχνῶν τοῦ Ε.Π.Κ.

Βυζαντινο-μουσικολόγος, Τυπικολόγος

δρ τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Ε.Κ.Π.Α.

πτυχ. Κοινωνικῆς Θεολογίας

e-mail: symbole@mail.com