Περὶ τοῦ καθίσματος «Τὸν βυθὸν τῆς ἁλείας» ἠρωτήθην διαδικτυακῶς μόλις χθὲς 22/4/2024 περὶ ὥραν 5.40 μ.μ.· ἐπειδὴ ὅμως εἶχον ἀλλεπάλληλα μαθήματα εἰς τὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης» (https://seminaria-typikon.blogspot.com/)
μέχρι τὴν 11ην νυκτερινήν, ἠδυνήθην νὰ ἀπαντήσω μόλις μεταμεσονυκτίως ἤ τοι κατὰ τὰς πρώτας πρωινὰς ὥρας σήμερον 23/4/2024. Πρὸ δὲ τῆς διαφαινομένης πιθανότητος ἡ ἀπάντησίς μου αὐτὴ νὰ παραμείνῃ ἀναξιοποίητος καὶ ἄγνωστος εἰς τοὺς πολλούς, ἀναγκάζομαι νὰ μεταφέρω ἐνταῦθα τὰ κυριώτερα σημεῖα αὐτῆς.
Τὸ ὅλον θέμα προφανῶς ἀνεκινήθη ἀπὸ μικρὰν σημείωσίν μου, ἡ ὁποία παρεισέδυσεν ἐκ παραδρομῆς εἰς κείμενον διὰ τὸ ἑτοιμαζόμενον Κανονάριον τοῦ 2025 καὶ ἐν τῇ ὁποίᾳ (διὰ προσωπικήν μου χρῆσιν καὶ ὑπενθύμισιν) ἐντὸς παρενθέσεως ἔγραφον «καὶ οὐχὶ ἁλιείας», καθόσον εἰς τὰ ἐν χρήσει μηναῖα ἐπικρατεῖ συνήθως ἡ ἐσφαλμένη γραφὴ «ἁλιείας». Κατὰ τὰς δραστηριότητας τῶν Σεμιναρίων ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ (https://seminaria-typikon.blogspot.com/)
ἐνίοτε εἶναι ἀναγκαῖαι καὶ ὡρισμέναι σύντομοι ἀναφοραὶ εἰς θέματα ὑμνογραφίας, ἑρμηνείας, μουσικῆς, ἱστορίας, φιλολογίας, κλπ.. ῾Ως ἐκ τούτου ὑπάρχουν καὶ ἄλλαι τοιαῦται παρατηρήσεις οὐκ ὀλίγαι.
Κατ᾿ οὐσίαν τὸ
θέμα περὶ τῆς ὀρθῆς γραφῆς τοῦ καθίσματος «Τὸν
βυθὸν τῆς ἁλείας» δὲν ὑφίσταται,
διότι ἔχουν διευκρινισθῆ τὰ πάντα ἀπὸ ἐτῶν.
Τὸ μόνον ὑφιστάμενον γεγονὸς εἶναι ἡ ἐσφαλμένη γραφὴ «ἁλιείας» εἰς ὅλα σχεδὸν
τὰ ἐν χρήσει μηναῖα σήμερον. Συγκεκριμένως τὸ ἐν
λόγῳ κάθισμα ὑπάρχει εἰς τὰς ἀκολουθίας τῆς 29ης ἰουνίου καὶ τῆς 26ης
σεπτεμβρίου.
Εἰς τὰς 29/6 ἔχουν «ἁλιείας» ἀντὶ τοῦ ὀρθοῦ «ἁλείας» τὰ μηναῖα Σαλιβέρου (ἄνευ ἔτους),
καὶ Φωτός (ἔτους 2012).
Εἰς τὰς 26/9 ἔχουν ἐσφαλμένως «ἁλιείας» τὰ μηναῖα Φωτός (ἔτους 2011), ΑΔ μεγάλου
σχήματος (ἔτους 2003) καὶ ΑΔ σχήματος «μικροῦ» 17 Χ 24 (ἔτους 2002).
Μὲ τὸ θέμα
ἔχω ἀσχοληθῆ ἀπὸ ἐτῶν, θέλω δὲ νὰ πιστεύω ὅτι πρὸ ἐμοῦ τὸ ἔχουν ἐπισημάνει καὶ
ἄλλοι. Πάντως εἰς τὴν «Σύναξιν
Μοναστηριακῶν Τύπων» τῆς ἐνιαυσίου ἀκολουθίας 2022 κατὰ τὸ ἰουλιανὸν
ἑορτολόγιον, (ἔκδοσις 2021), σελ. 368-369, ὑποσημ. 209, ἔγραφον τὰ ἀκόλουθα·
209. ῾Η λέξις
«ἁλιεία» ἔχει καὶ δεύτερον τύπον «ἁλεία», ὅπως ὁ ἀρχικὸς ἀρχαῖος τύπος «ὑγίεια»
ἔχει καὶ δεύτερον τύπον τὸ «ὑγεία», τὸ ὁποῖον καὶ ἐπεκράτησε. Τοῦτο ἀναφέρουν
ὅλα τὰ ἔγκυρα λεξικὰ τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς (Liddell-Scott, Σταματάκου,
Δημητράκου, κ.ἄ.). ᾿Αλλὰ καὶ τὰ χειρόγραφα εἰς τὸ β΄ κάθισμα τοῦ θεολόγου
γράφουν «ἁλείας» (βλέπε χφ. Λειμῶνος 10, ἔτους 1419, καὶ χφ. HLA-2011-753 τοῦ
17ου αἰῶνος)· ὁμοίως καὶ ὅλα τὰ παλαίτυπα μηναῖα (ἐκδόσεων Βενετίας, π.χ.
Τζανέτου 1592, Σάρου 1740, Θεοδοσίου 1808, Γλυκέος 1820, Βαρθολομαίου
Κουτλουμουσιανοῦ 1843, Φοίνικος 1852, 1863, 1884, 1889· καὶ ἔκδοσις
Κωνσταντινουπόλεως 1843), ἀλλὰ καὶ τὰ νεώτερα μέχρι τοῦ 20οῦ αἰῶνος. Καὶ μόνον
κατὰ τὰς τελευταίας δεκαετίας, εἰς τὰ σήμερον ἐν χρήσει μηναῖα, δῆθεν
«διωρθώθη» τὸ «ἁλείας» εἰς «ἁλιείας» ἐπὶ ζημίᾳ γλωσσικῇ, ὑμνογραφικῇ καὶ
μουσικῇ, διότι τὸ μέτρον τοῦ στίχου ἀπαιτεῖ τὸν τρισύλλαβον τύπον.
Δυστυχῶς ἔχομεν ἡμεῖς οἱ νεώτεροι, οἱ ἡμιμαθεῖς καὶ ἀμαθεῖς καὶ ἀγράμματοι, τὴν
οἴησιν ὅτι γνωρίζομεν καλλίτερα ἑλληνικὰ ἀπὸ τοὺς προγόνους ἡμῶν καὶ τολμῶμεν,
χωρὶς νὰ συμβουλευώμεθα χειρόγραφα καὶ παλαίτυπα καὶ λεξικά, νὰ διορθώνωμεν
αὐθαιρέτως τὰ ἱερὰ λειτουργικὰ κείμενα, καὶ οὕτω πως νὰ καταστρέφωμεν ὅσα
ἐσεβάσθησαν καὶ ἀφῆκαν ἀλώβητα οἱ παρελθόντες αἰῶνες (μὲ ἀραβοκρατίαν,
λατινοκρατίαν, τουρκοκρατίαν καὶ ἄλλα δεινά). Καὶ δὲν εὑρίσκεται τὴν σήμερον
ἡμέραν οὐδὲ ἓν σύγχρονον μηναῖον ἄνευ λαθῶν καὶ σοβαρῶν ἀλλοιώσεων, ὥστε εἶναι
ἀδύνατον πλέον νὰ τηρήσῃ κανεὶς τὸ ὀρθὸν τυπικὸν καὶ νὰ ψάλῃ σύμφωνα μὲ τὴν
διδασκαλίαν καὶ παράδοσιν τῆς καθ᾿ ἡμᾶς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. (Δ.Α.)
