ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ
«ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΟΛΑΚΗΣ»
᾿Αθῆναι, 2021-2022
Σκοπὸς τῶν σεμιναρίων
῾Ο ἅγιος Νεκτάριος, μητροπολίτης Πενταπόλεως, ὁ ἐν Αἰγίνῃ, ἔγραφε τὸ 1898 στὸ βιβλίο του «Ποιμαντική» (ἐπανέκδοσις ἐν Θεσσαλονίκῃ 1974, σ. 119-120) ὅτι ὁ πνευματικὸς ποιμένας –καὶ ἰδίως ὁ ἐπίσκοπος– πρέπει νὰ εἶναι κάτοχος «τῶν θεολογικῶν γνώσεων μετ᾿ ἐπιστήμης, ἤ τοι μὲ συντεταγμένας θεολογικὰς γνώσεις καὶ οὐχὶ συγκεχυμένας καὶ ἀσυντάκτους, ἃς προσέλαβεν ἐκ διαφόρων ἀναγνώσεων καὶ οὐχὶ ἐξ ἐπιστημονικῆς σπουδῆς καὶ μελέτης».
Αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ φράσι τοῦ ἁγίου καὶ λογίου ἱεράρχου, ἐξειδικευμένη στὸν τομέα τοῦ τυπικοῦ, εἶναι ὁ κύριος καὶ βασικὸς σκοπὸς τῶν σεμιναρίων (ἀλλὰ καὶ τῆς ἐντύπου καὶ διαδικτυακῆς «Συμβολῆς»)· δηλαδὴ νὰ προσφέρῃ στοὺς κληρικούς, στοὺς ψάλτες καὶ σὲ κάθε ἐνδιαφερόμενο πιστὸ τὸ τυπικὸ μὲ ὠργανωμένο τρόπο καὶ ἐπιστημονικὴ βάσι, νὰ δώσῃ τὶς τυπικὲς διατάξεις ὄχι συγκεχυμένες καὶ ἀσύντακτες, μὲ ἐπιπόλαιες ἀναγνώσεις καὶ αὐθαίρετες ἑρμηνεῖες, ἀλλὰ νὰ παρουσιάσῃ τὶς λειτουργικὲς διατάξεις συντεταγμένες, σαφεῖς, ξεκάθαρες, μὲ ἀντικειμενικὲς βάσεις, ἐπιστημονικὴ σπουδή, συστηματικὴ μελέτη καὶ ἐκκλησιαστικὲς προϋποθέσεις.
Αὐτὴ καὶ μόνον ἡ φράσι τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ἀρκεῖ, γιὰ νὰ φανῇ πόσο ἐσφαλμένη καὶ πεπλανημένη εἶναι ἡ ἀντίληψι ὅτι τὸ τυπικὸν δὲν χρειάζεται νὰ διδάσκεται, διότι τάχα μαθαίνεται πάνω στὸ ἀναλόγιον!
Καὶ νὰ τὸ ἰσχυρίζονταν αὐτὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἐπὶ τοῦ ἀναλογίου ἐτηρεῖτο μετὰ πληρότητος καὶ σεβασμοῦ τὸ τυπικόν, ἴσως νὰ ἐδικαιολογεῖτο κάπως...· ἀλλὰ σήμερα...;
Στὰ πλαίσια τῆς διδασκαλίας τῆς Βυζαντινῆς ἢ ᾿Εκκλησιαστικῆς Μουσικῆς (ἢ Ψαλτικῆς Τέχνης) τὸ Ἐκκλησιαστικὸ Τυπικὸ εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ ὑποχρεωτικὰ μαθήματα γιὰ τὰ ᾠδεῖα καὶ τὶς σχολὲς Βυζαντινῆς Μουσικῆς σύμφωνα μὲ τὸ πρόγραμμα τοῦ ὑπουργείου πολιτισμοῦ. Τὸ τυπικὸ συνδέεται ἐπίσης καὶ μὲ ἄλλα θεωρητικὰ μαθήματα τοῦ ἴδιου κλάδου, ὅπως εἶναι ἡ ῾Ιστορία τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, ἡ Λειτουργική, ἡ ῾Υμνογραφία, ἡ ᾿Απαγγελία καὶ ἀνάγνωσι ἐκκλησιαστικῶν κειμένων, κλπ..
Τὰ μαθήματα αὐτὰ συχνὰ θεωροῦνται «δευτερεύοντα», πρᾶγμα ποὺ δὲν εἶναι σωστό, διότι ἡ θεωρητικὴ κατάρτισι τῶν μουσικῶν εἶναι ἐξίσου ἀναγκαία μὲ τὴν πρακτική τους κατάρτισι. Μάλιστα στὶς ἡμέρες μας κρίνεται πλέον ἀπαραίτητο τὰ μαθήματα αὐτὰ νὰ θεωροῦνται «πρωτεύοντα», καθὼς οἱ νεώτερες γενιὲς ἀποκτοῦν ὅλο καὶ λιγώτερη γραμματομάθεια, ἐνῷ λόγῳ καὶ τοῦ μονοτονικοῦ στὶς τελευταῖες δεκαετίες παρουσιάζεται ἔντονα τὸ φαινόμενο τῆς δυσκολίας ἀναγνώσεως πολυτονικῶν κειμένων καὶ κατανοήσεως τῆς ἐκκλησιαστικῆς γλώσσας.
Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι νὰ ὑπάρχουν σοβαρὰ κενὰ στὴν γνῶσι καὶ κατανόησι τοῦ τυπικοῦ, θέμα γιὰ τὸ ὁποῖο μέχρι σήμερα δὲν λαμβάνεται καμμία οὐσιαστικὴ μέριμνα ἀντιμετωπίσεώς του ἀπὸ τοὺς ἁρμόδιους φορεῖς. Ἴσως κάποιοι νὰ μὴν ἔχουν ἀντιληφθῆ ἀκόμη τὴν οὐσία τοῦ προβλήματος καὶ τὴν ἀλλοίωσι ποὺ δημιουργεῖται ἔτσι σὲ σοβαρὲς πτυχὲς τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως καὶ τοῦ ὀρθοδόξου πολιτισμοῦ.
Τὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης» ἐπιχειροῦν νὰ καλύψουν ἕνα σημαντικὸ κενὸ στὴν κατάρτισι ὅσων διακονοῦν στὸ ἱ. ἀναλόγιο καὶ στὸ ἅγ. βῆμα, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐνημερώσουν κάθε πιστό, παρουσιάζοντας σημαντικὲς πτυχὲς ἀπὸ τὴν ἱστορία καὶ τὴν ἐξέλιξι τῆς ὀρθοδόξου λατρείας, ἐμβαθύνοντας στὴν «φιλοσοφία» τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τυπικοῦ καὶ ἀναδεικνύοντας τὴν θεολογία ποὺ συχνὰ ὑποκρύπτεται στὶς «ξηρὲς» λειτουργικὲς διατάξεις.
Τὰ σεμινάρια ἀπευθύνονται σὲ κάθε ἐνδιαφερόμενο γιὰ τὴν λατρεία καὶ τὸ τυπικὸ τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας (ψάλτες, βοηθοὺς τῶν ἀναλογίων, ἀναγνῶστες, χορῳδούς, μαθητὲς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, μουσικοδιδασκάλους, κληρικούς, ἀκόμη καὶ σὲ ἁπλοὺς πιστούς).
Σὲ κάθε διάλεξι καὶ μάθημα παρουσιάζονται βασικὲς ἀρχὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τυπικοῦ (καὶ πρακτικῶν λειτουργικῶν θεμάτων), ἀρχὲς ἀντικειμενικὲς βάσει τῆς ἐπιστήμης καὶ ὄχι ἀπόψεις προσωπικὲς καὶ αὐθαίρετες.
Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης
διδάσκων στὸ τμῆμα Τεχνῶν τοῦ Ε.Π.Κ.
Βυζαντινο-μουσικολόγος, Τυπικολόγος
δρ τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Ε.Κ.Π.Α.
πτυχ. Κοινωνικῆς Θεολογίας
e-mail: symbole@mail.com