Ταχύρρυθμα μαθήματα τυπικοῦ 2023

 

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ

«ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΟΛΑΚΗΣ»

᾿Αθῆναι, ἀπὸ τὸ 2016

 

Τὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης» διοργανώνουν ταχύρρυθμα μαθήματα τυπικοῦ, θεωρητικοῦ καὶ πρακτικοῦ χαρακτῆρος, γιὰ τοὺς μῆνες τῆς θερινῆς περιόδου ἀπὸ ᾿Ιούνιο ἕως Σεπτέμβριο 2023.

Τὰ μαθήματα ἀπευθύνονται σὲ ὅσους διακονοῦν στὸ ἱερὸ ἀναλόγιο καὶ στὸ ἅγιο βῆμα, στοὺς μαθητὲς τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ἀλλὰ καὶ σὲ κάθε φιλακόλουθο πιστό.

Σὲ κάθε μάθημα παρουσιάζονται βασικὲς ἀρχὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τυπικοῦ (καὶ πρακτικῶν λειτουργικῶν θεμάτων), ἀρχὲς ἀντικειμενικὲς βάσει τῆς ἐπιστήμης καὶ ὄχι ἀπόψεις προσωπικὲς καὶ αὐθαίρετες.

Τὰ παραπάνω μαθήματα, ὅπως καὶ ὅλες οἱ ἐκδηλώσεις τῶν σεμιναρίων, διεξάγονται μὲ ταυτόχρονη τηλόθεν (ἐξ ἀποστάσεως) παρακολούθησι καὶ συμμετοχὴ τῶν ἐνδιαφερομένων καὶ τῶν ἐγγεγραμμένων μελῶν σὲ τηλεσυναντήσεις (ἐντὸς καθωρισμένου ὡρολογίου προγράμματος), γιὰ τὶς ὁποῖες χρησιμοποιεῖται τὸ εἰδικὸ πρόγραμμα (ἠλεκτρονικὴ πλατφόρμα) Zoom (Ζούμ).

῾Υπεύθυνος τῶν μαθημάτων καὶ γενικὸς συντονιστής· Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, Βυζαντινο-μουσικολόγος, Τυπικολόγος, διδάσκων καθηγητὴς στὸ Ε.Π.Κ (2020-2023), διδάκτωρ Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Ε.Κ.Π.Α., διπλωματοῦχος Ω.Ρ.Μ., πτυχιοῦχος Κοινωνικῆς Θεολογίας.

Γιὰ ἐγγραφὲς ἢ περισσότερες πληροφορίες οἱ ἐνδιαφερόμενοι μποροῦν νὰ ἀπευθύνωνται

στὸ email: setgv01@gmail.com

Μία ἀσάφεια τοῦ Τυπικοῦ

 

 

Θέματα Ἐκκλησιαστικοῦ

Τυπικοῦ καὶ Λειτουργικῆς

 

 

Μία ἀσάφεια τοῦ Τυπικοῦ

 

Διονυσίου ᾿Ανατολικιώτου

δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,

πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας

symbole@mail.com

 

᾿Απορία, ποὺ τελικὰ ἐξελίσσεται σὲ πονοκέφαλο, προκαλεῖ στοὺς συντάκτες ἐτησίων τυπικῶν βοηθημάτων μία ἀσυνήθιστη διάταξι τοῦ ἐπισήμου Τυπικοῦ τῆς ἐκκλησίας (δηλαδὴ τοῦ Τυπικοῦ Βιολάκη) γιὰ τὴν Κυριακὴ 25 ἰουνίου 2023.  ᾿Αλλὰ καὶ ὅσοι τυχὸν ψάλτες καὶ κληρικοὶ συνηθίζουν νὰ μελετοῦν τὸ ἐπίσημο Τυπικόν, ἐπίσης προβληματίζονται καὶ δικαίως ἀναρωτιοῦνται τί πρέπει νὰ κάμουν.

῾Η περίπτωσι αὐτὴ τυγχάνει περίπου μία φορὰ κάθε 7 μὲ 12 χρόνια, διότι ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ νέου ἡμερολογίου τυχαίνει μερικὲς φορὲς τὸ Πάσχα νὰ εἶναι ὄψιμο, ὁπότε ἡ Κυριακὴ 25 ἰουνίου μπορεῖ νὰ τύχῃ ἐντὸς τοῦ Πεντηκοσταρίου.  Μόνον ὅταν τύχῃ σὲ Κυριακὴ ἐκτὸς τοῦ Πεντηκοσταρίου (δηλαδὴ μετὰ τὴν Κυριακὴ τῶν ἁγίων πάντων), ὅπως ἐφέτος, γίνεται φανερὸ τὸ πρόβλημα ποὺ ἐξετάζουμε.  Ἂς δοῦμε ὅμως πῶς ἀκριβῶς ἔχει τὸ θέμα.

Στὶς 24 ἰουνίου τιμᾶται, ὡς γνωστόν, τὸ Γενέσιον τοῦ βαπτιστοῦ ᾿Ιωάννου καὶ ψάλλεται ἡ ἑόρτιος ἀκολουθία ποὺ ὑπάρχει στὸ μηναῖο.  ῞Οσοι τελοῦν καθημερινῶς τὶς ἀκολουθίες τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ ὄρθρου γνωρίζουν ἐπίσης ὅτι τὸ Γενέσιον τοῦ προδρόμου ἔχει καὶ μεθέορτα (μόνον μία ἡμέρα), ἂν καὶ δὲν εἶναι δεσποτικὴ ἢ θεομητορικὴ ἑορτή· ἀπὸ τὶς ἐλάχιστες τέτοιες περιπτώσεις.  Ἔτσι ἡ 25η ἰουνίου εἶναι μεθέορτος τῆς 24ης, καὶ ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει ἄλλη μεθέορτος, εἶναι συνάμα καὶ ἀπόδοσις τοῦ Γενεσίου.  Τὸ ἴδιο φαινόμενο συμβαίνει καὶ στὶς 29 αὐγούστου, μνήμη τοῦ ἀποκεφαλισμοῦ τοῦ τιμίου προδρόμου· στὶς 30 αὐγούστου εἶναι ἡ μοναδικὴ μεθέορτος καὶ συνάμα ἀπόδοσις τῆς μνήμης του.

Ἂν λοιπὸν τύχῃ ἁπλὴ καθημερινὴ ἡ 25η ἰουνίου, ἡ ἀκολουθία τῆς ἡμέρας ἔχει μὴ ἑορτάσιμο χαρακτῆρα, καὶ ἁπλῶς στὸν ἑσπερινὸ καὶ στὸν ὄρθρο μαζὶ μὲ τὴν Παρακλητικὴ ψάλλονται ὕμνοι καὶ οἱ κανόνες τοῦ τιμίου Προδρόμου καὶ τῆς ἁγίας Φεβρωνίας.  ᾿Επίσης, ἂν τελεστῇ λειτουργία, θὰ ψαλῇ καὶ πάλι τὸ ἀπολυτίκιον τοῦ Προδρόμου. 

[«Κατὰ τὴν ἀκρίβειαν τῆς τάξεως» ἡ μάρτυς δὲν δικαιοῦται ἀπολυτικίου, διότι στὴν ἀκολουθία τοῦ μηναίου δὲν ὑπάρχει ἰδιόμελο δοξαστικὸ γι᾿ αὐτήν.  Τυχὸν ὑπάρχοντα ἀπολυτίκια τῆς μάρτυρος εἶναι παράτυπα καὶ δὲν πρέπει νὰ ψάλλωνται.] 

Ἂν ὅμως τύχῃ ἡ 25η ἰουνίου νὰ εἶναι Κυριακή, τότε τὸ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας (ἐφεξῆς Τ.Μ.Ε.) ὁρίζει ἡ μνήμη τοῦ Γενεσίου νὰ ἀποδοθῇ στὸν ἑσπερινὸ ποὺ θὰ τελεστῇ τὸ Σάββατο ἑσπέρας.  ῾Οπότε ὁ ὄρθρος τῆς Κυριακῆς θὰ πρέπει νὰ τελεστῇ χωρὶς τροπάρια καὶ κανόνα τοῦ προδρόμου· παρομοίως καὶ ἡ λειτουργία. 

Συγκεκριμένα τὸ τυπικὸν γράφει τὰ ἑξῆς (Τ.Μ.Ε., 24 ᾿Ιουν. §4). «Εἰ τύχοι ἐν Σαββάτῳ [σ.σ. ἡ 24η ἰουνίου], τὸ ἑσπέρας τῆς αὐτῆς ἡμέρας, εἰς τὸ “Κύριε ἐκέκραξα” ψάλλομεν ἀναστάσιμα 6 καὶ τοῦ Προδρόμου 4 (τὰ τοῦ μικροῦ ἑσπερινοῦ)· Δόξα, “Ἡ Ἐλισάβετ συνέλαβε”, Καὶ νῦν, τὸ α΄ θεοτοκίον τοῦ ἤχου. Εἰς τὰ ἀπόστιχα, τὰ ἀναστάσιμα στιχηρά, Δόξα, Καὶ νῦν, “Βλέπε τὴν Ἐλισάβετ”, τὸ ἀναστάσιμον ἀπολυτίκιον, τὸ τοῦ Προδρόμου, τὸ θεοτοκίον, ἀπόλυσις καὶ ἀπόδοσις τῆς ἑορτῆς.  Τὸ πρωὶ [σ.σ. τῆς Κυριακῆς 25 ἰουνίου] ψάλλεται μόνη ἡ ἀναστάσιμος ἀκολουθία».

Αὐτὴ εἶναι ἡ διάταξι ἡ ὁποία ἔχει προκαλέσει πολλὲς δυσκολίες, καὶ κυρίως ἡ τελευταία φράσι ὅτι «τὸ πρωὶ ψάλλεται μόνη ἡ ἀναστάσιμος ἀκολουθία», διότι δὲν ὑπάρχει πουθενὰ στὸ Τυπικὸν διάταξι Κυριακῆς χωρὶς νὰ συμψάλλεται ὑποχρεωτικῶς μαζὶ μὲ τὴν Παρακλητικὴ καὶ ὁ ἅγιος τοῦ μηναίου ἢ κάποια ἄλλη ἀκολουθία.  Ἂν ἔχουμε Κυριακὴ μὲ μεθέορτα ἢ προεόρτια, ἂν εἶναι Κυριακὴ τοῦ Τριῳδίου ἢ τοῦ Πεντηκοσταρίου, τότε ναί, μπορεῖ νὰ παραλειφθῇ τελείως ὁ ἅγιος τοῦ μηναίου.  ᾿Αλλὰ γιὰ ἁπλῆ Κυριακὴ κάτι τέτοιο δὲν προβλέπεται ποτὲ καὶ πουθενά.  Καὶ ἐφόσον τὸ Τ.Μ.Ε. ὁρίζει νὰ σταματοῦν οἱ ὕμνοι τοῦ προδρόμου μὲ τὸν ἀναστάσιμο ἑσπερινό, αὐτόματα ὁ ὄρθρος τῆς Κυριακῆς 25 ἰουνίου λαμβάνει χαρακτῆρα ἁπλῆς μὴ μεθεόρτου Κυριακῆς.

Πολλοὶ τὴν φράσι ὅτι «τὸ πρωὶ ψάλλεται μόνη ἡ ἀναστάσιμος ἀκολουθία» τὴν ἐκλαμβάνουν ὅτι θὰ πρέπει νὰ ποῦν μόνον τοὺς ὕμνους τῆς Παρακλητικῆς.  ᾿Αλλὰ σὲ μία τέτοια περίπτωσι τί θὰ γίνῃ μὲ τοὺς κανόνες; Θὰ ψαλῇ μόνον ὁ ἀναστάσιμος; ἢ μήπως καὶ ὁ σταυροαναστάσιμος κανὼν καὶ ὁ ὁμόηχος τῆς Θεοτόκου, ποὺ ὑπάρχουν στὴν Παρακλητική, ἀλλὰ οἱ ὁποῖοι οὐδέποτε προβλέπονται ἀπὸ τὸ Τ.Μ.Ε.;   ᾿Επίσης μετὰ τὴν 3η ᾠδὴ τοῦ κανόνος (ἢ τῶν κανόνων) καὶ τὴν αἴτησι τοῦ ἱερέως τί μεσῴδια καθίσματα θὰ ψαλοῦν; ῾Η Παρακλητική, ὅπως εἶναι γνωστό, δὲν ἔχει ποτὲ μεσῴδια καθίσματα στοὺς κανόνες της, οὔτε γιὰ τὶς Κυριακὲς οὔτε γιὰ τὶς καθημερινές.  Προϋποθέτει ὅτι πάντοτε θὰ ὑπάρχουν μεσῴδια καθίσματα εἴτε ἀπὸ τὸ μηναῖο εἴτε ἀπὸ τὸ Τριῴδιο ἢ τὸ Πεντηκοστάριο.  Ἄρα μὲ βάσι τὴν σωστὴ καὶ συνήθη τάξι τῶν Κυριακῶν φτάνουμε σὲ ἀδιέξοδο.

Γιὰ τὴν ἄρσι τοῦ ἀδιεξόδου κατὰ καιροὺς προτάθηκαν διάφορες λύσεις καὶ ἑρμηνεῖες.

α) Ἄλλοι εἶπαν νὰ ψαλῇ μόνον ὁ ἀναστάσιμος κανὼν τῆς Παρακλητικῆς καὶ μετὰ τὴν 3η ᾠδὴ μόνον τὸ θεοτοκίον τοῦ μηναίου (Μπεκατῶρος 1961 καὶ 1972).  Αὐθαίρετο συμπέρασμα, ἐπιπλέον δὲ καὶ ἀντιφατικό· ἀφοῦ κατὰ τὴν ἄποψι αὐτὴ δὲν συμψάλλεται τὸ μηναῖο, πῶς θὰ ψαλῇ τὸ μεσῴδιο θεοτοκίο του;  Καὶ ποῦ ἀκούστηκε νὰ ψαλῇ μεσῴδιο θεοτοκίο χωρὶς νὰ προηγηθῇ ὁμόηχο κάθισμα; Καὶ ἂν θὰ πρέπει νὰ ψάλῃς μεσῴδιο ἀπὸ τὸ μηναῖο, τότε γιατί νὰ μὴν ψάλῃς καὶ τὸν κανόνα τῆς μάρτυρος καὶ τὸ κάθισμά της; Δὲν ὑπάρχει λογικὴ συνέπεια, καὶ ἡ ἐν λόγῳ ἑρμηνεία αὐτοαναιρεῖται.

β) Ἄλλοι ἐπεσήμαναν ὅτι στὴν προαναφερθεῖσα διάταξι (24 ἰουνίου §4): α) τὸ Τ.Μ.Ε. «οὐδόλως μνημονεύει τῆς ἀκολουθίας τῆς ἁγίας Φεβρωνίας», καὶ β) ἔρχεται σὲ ἀντίθεσι μὲ ὅσα ὁρίζει τὸ ἴδιο Τυπικὸ γιὰ τὴν ὅμοια περίπτωσι τῆς 30ῆς Αὐγούστου (Τ.Μ.Ε., 29 Αὐγ. §5, ὅπου τὰ μεθέορτα τοῦ προδρόμου συνεχίζονται καὶ στὸν ὄρθρο καὶ τὴν λειτουργία τῆς Κυριακῆς).  Γι᾿ αὐτὸ πρότειναν νὰ γίνῃ κατ᾿ ἀναλογίαν ἕνας συγκερασμὸς τῶν δύο διατάξεων τοῦ Τ.Μ.Ε. (γιὰ τὶς 25 ἰουνίου καὶ τὶς 30 αὐγ.), δηλαδὴ νὰ παραλειφθῇ μὲν ἡ ἀκολουθία τῆς ἁγίας Φεβρωνίας, ἐνῷ ἡ τοῦ προδρόμου νὰ συμψαλῇ μὲ τὰ ἀναστάσιμα καὶ κατὰ τὸ πρωὶ τῆς Κυριακῆς.  ᾿Αλλὰ αὐτὸ τὸ συμπέρασμα εἶναι ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ ὅσα ὁρίζει τὸ Τ.Μ.Ε., τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ μὴν ἀναφέρῃ τὴν ἀκολουθία τῆς μάρτυρος, ἀλλὰ καὶ δὲν διατάζει ῥητῶς τὴν παράλειψί της.  ᾿Αντιθέτως τὸ Τ.Μ.Ε. ῥητῶς ὁρίζει τὰ μεθέορτα τοῦ Προδρόμου νὰ διακόπτωνται στὸν ἑσπερινό, ἐνῷ κατὰ τὴν παροῦσα ἄποψι αὐτὰ συνεχίζονται.  ῾Επομένως ἡ λύσι αὐτὴ δὲν εἶναι σύμφωνη μὲ τὸ γράμμα καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ ἰσχύοντος Τυπικοῦ.

γ) Ἄλλοι προτείνουν μαζὶ μὲ τὰ ἀναστάσιμα νὰ ψαλῇ ἡ ἀπόδοσι τοῦ προδρόμου καὶ ἡ ἀκολουθία τῆς μάρτυρος σὲ ὅλες τὶς ἀκολουθίες τῆς Κυριακῆς, ἑσπερινό, ὄρθρο καὶ λειτουργία («Σύστημα Τυπικοῦ», «Τάξις 2023» ἱ.μ. Κύκκου).  Αὐτὸ εἶναι σωστὸ σύμφωνα μὲ ἄλλα τυπικά, ὄχι ὅμως σύμφωνα μὲ τὸ Τ.Μ.Ε.. Μπορεῖ νὰ ἐφαρμοστῇ γιὰ παράδειγμα σὲ ἱερὲς μονές, ἀλλὰ στὶς ἐνορίες ὅπου ἐπίσημο τυπικὸ εἶναι τὸ Τ.Μ.Ε. κάτι τέτοιο θὰ σήμαινε καταφρόνησι τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπικοῦ καὶ σύγχυσι μεταξὺ ἐνοριακῆς καὶ μοναστηριακῆς τάξεως.  Δυστυχῶς σήμερα αὐτὸ τὸ μπέρδεμα εἶναι πολὺ διαδεδομένο, σὲ σημεῖο νὰ βλέπουμε μοναστήρια νὰ ἐκδίδουν ἐνοριακὸ(!) τυπικό, καὶ ἐνορίες νὰ τελοῦν ἀκολουθίες σύμφωνα μὲ τὴν μοναστηριακὴ τάξι, καὶ μάλιστα τῶν αὐστηρῶν κοινοβίων!

Τὸ ὅτι δὲν γνωρίζουμε γιὰ ποιό λόγο τὸ Τ.Μ.Ε. περιορίζει τὴν ἀπόδοσι τοῦ προδρόμου μόνο στὸν ἑσπερινό, δὲν σημαίνει ὅτι κάνει λάθος.  Χρειάζεται περισσότερος σεβασμὸς καὶ περισσότερη ὑπακοὴ σὲ ἕνα τυπικὸ ποὺ συνεχίζει μία ὑπερχιλιετῆ λειτουργικὴ παράδοσι.  Οὔτε εἶναι ἀνακόλουθο νὰ διακόπτωνται τὰ μεθέορτα στὸν ἑσπερινό, διότι τὸ Τ.Μ.Ε. ἔχει τὴν εὐχέρεια νὰ ὁρίσῃ κάτι τέτοιο.  Ἄλλωστε καὶ ἡ ἀπόδοσι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τὶς περισσότερες φορὲς γίνεται στὸν ἑσπερινὸ τῆς ἴδιας ἡμέρας.  Καὶ αὐτὸ δὲν συμβαίνει μόνο στὸ Τριῴδιο, ὅπως ἐσφαλμένως νομίζεται, διότι καὶ στὴν Ζ΄ Κυριακὴ τοῦ Πεντηκοσταρίου ἡ ἀκολουθία τῶν πατέρων ἀποδίδεται στὸν ἑσπερινὸ τῆς Κυριακῆς ἑσπέρας.  Στὶς ἐνορίες λοιπὸν καὶ ὅπου ἀλλοῦ ἐπίσημο τυπικὸ εἶναι τὸ Τ.Μ.Ε. ἡ ἀπόδοσι τοῦ Γενεθλίου τοῦ προδρόμου γίνεται στὸν ἑσπερινὸ τὸ Σάββατο ἑσπέρας. 

δ) ῾Η πιὸ διαδεδομένη λύσι, ἡ καὶ πασῶν ὀρθότερη (γιὰ τὶς ἐνορίες ἐννοεῖται), εἶναι ἡ μὲν ἀπόδοσις τοῦ Γενεθλίου τοῦ προδρόμου νὰ γίνεται στὸν ἑσπερινό, στὸν δὲ ὄρθρο τῆς Κυριακῆς νὰ ψάλλεται ὁ ἀναστάσιμος κανόνας καὶ ὁ κανόνας τῆς ἁγίας Φεβρωνίας μαζὶ μὲ τὸ μεσῴδιο κάθισμά της καὶ τὸ θεοτοκίο (Κανονάριον 1972, 1995, 2017 καὶ 2023· ᾿Επετηρὶς Οἰκ Πατρ. 2006, 2017 καὶ 2023· Τ. Διατάξεις Κύπρου 2017 καὶ 2023, Μ.Τ. 2006, 2017, 2023).  Γιατί αὐτὴ εἶναι ἡ ὀρθότερη λύσι; Μήπως ἐπειδὴ τὴν ἀκολουθοῦν οἱ περισσότεροι;  Ὄχι, ἀλλὰ διότι αὐτὸ ἐννοεῖ καὶ τὸ Τ.Μ.Ε..

῾Η παραπάνω διάταξι τοῦ Τ.Μ.Ε. ποὺ εἴδαμε γιὰ τὶς 25 ἰουνίου εἶναι πράγματι ἐλλιπὴς καὶ ἀσαφὴς καὶ εὔκολα παρερμηνεύεται, ἀλλὰ δὲν εἶναι ἡ μοναδικὴ τέτοια διάταξι τοῦ ἐπισήμου Τυπικοῦ.  ῾Υπάρχουν κι ἄλλες τέτοιες περιπτώσεις, καὶ ἂν κανεὶς τὶς μελετήσῃ ὅλες μαζί, μπορεῖ νὰ τὶς ἀναγνωρίσῃ καὶ κατόπιν νὰ τὶς ἑρμηνεύσῃ εὐκολώτερα.

᾿Εδῶ μᾶς βοηθάει καὶ τὸ προγενέστερο Τυπικὸν τοῦ πρωτοψάλτου Κων/νου, τὸ ὁποῖο εἶναι μία ἀπὸ τὶς κύριες πηγὲς τοῦ Τυπικοῦ Βιολάκη.  Τὸ Τυπικὸν τοῦ Κων/νου (ἔτους 1851, σελ. 179) εἶναι σαφέστερο στὸ σημεῖο αὐτὸ καὶ ὁρίζει· «τὸ δὲ πρωὶ εἰς τὸν ὄρθρον ὁ ἀναστάσιμος κανών, τῆς ἁγίας Φεβρωνίας, καὶ καθεξῆς τὰ τῆς Κυριακῆς».  ῾Επομένως καὶ τὸ Τ.Μ.Ε. ὅταν γράφῃ ὅτι «τὸ πρωὶ ψάλλεται μόνη ἡ ἀναστάσιμος ἀκολουθία», θέλει ἁπλῶς νὰ τονίσῃ ἰδιαιτέρως ὅτι σταματοῦν τὰ μεθέορτα τοῦ προδρόμου καὶ νὰ ἐπιμείνῃ σ᾿ αὐτό, καὶ ἐννοεῖ ὅτι ψάλλεται ἡ συνήθης ἀναστάσιμος ἀκολουθία τῆς Κυριακῆς ὅπως περιγράφεται στὴν Προθεωρία του, ἄρα καὶ μὲ τὸν κανόνα τῆς ἁγίας.

Δηλαδὴ ἡ διάταξι τοῦ Τ.Μ.Ε. γιὰ τὶς 25 ἰουνίου ἐν Κυριακῇ δὲν πρέπει νὰ ἐξετάζεται ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν Προθεωρία καὶ τὶς ἄλλες συναφεῖς διατάξεις τοῦ Τ.Μ.Ε., διότι τὸ τυπικὸν κατανοεῖται ὀρθῶς ὡς ἑνιαῖος κώδικας καὶ ὄχι ὡς συρραφὴ ἀποσπασματικῶν καὶ ἀνεξάρτητων διατάξεων.

Μετὰ τὴν παραπάνω διευκρίνισι μένει μία ἀκόμη λεπτομέρεια νὰ τακτοποιηθῇ.  Εἶναι γνωστὸ ὅτι, ὅταν ψάλλεται κανόνας ἁγίου στὸν ὄρθρο τῆς Κυριακῆς, πρέπει νὰ ψάλλωνται καὶ τὰ προσόμοιά του στὸν προηγηθέντα ἑσπερινό.  ῾Επομένως στὸν ἑσπερινὸ θὰ ψαλοῦν 4 στιχηρὰ ἀναστάσιμα, 3 τοῦ προδρόμου (τὰ τοῦ μικροῦ ἑσπερινοῦ) καὶ 3 τῆς ἁγίας.  Αὐτὸ ἀκριβῶς σημειώνω καὶ ἐφέτος στὸ Κανονάριον 2023.  Καὶ γιὰ νὰ μὴ νομίσῃ κανεὶς ὅτι ξεφεύγουμε ἀπὸ τὸ Πατριαρχικὸ Τυπικό, μπορεῖ πάλι νὰ δῇ τὸ προαναφερθὲν Τυπικὸν τοῦ Κων/νου (ἔτους 1851, σελ. 214), ὅπου ὑπάρχει τέτοια πρόβλεψι γιὰ τὴν ὅμοια περίπτωσι τῆς 30ῆς αὐγούστου σὲ Κυριακή. 

Τέλος πρέπει νὰ διευκρινισθῇ ἐδῶ ὅτι πολὺ σωστὰ τὸ Τ.Μ.Ε. ὁρίζει γι᾿ αὐτὴν τὴν περίπτωσι ἀφ᾿ ἑσπέρας νὰ ψάλλωνται ὡς στιχηρὰ τοῦ προδρόμου τὰ προσόμοια τοῦ μικροῦ ἑσπερινοῦ τῆς 24ης ἰουνίου «᾿Εκ στειρευούσης γεγένηται νηδύος», καὶ ὄχι τὰ 3 ἰδιόμελα «Λύει τοῦ Ζαχαρίου τὴν σιωπὴν» τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς 25ης.  Διότι τὰ 3 ἰδιόμελα εἶναι ἐπανάληψι ἀπὸ τὸν μέγα ἑσπερινὸ τῆς χθεσινῆς ἡμέρας, ὁπότε ἔχουν ἤδη ψαλῆ καὶ ἀκουσθῆ.  Καὶ ἐπειδὴ στὶς ἐνορίες οὐδέποτε γίνεται μικρὸς ἑσπερινός, βρίσκει εὐκαιρία τὸ Τ.Μ.Ε. νὰ ὁρίσῃ καὶ τὰ στιχηρὰ τοῦ μικροῦ ἑσπερινοῦ, ὥστε νὰ μὴν παραλειφθοῦν. 

Διδάσκει πολλὰ ἐδῶ τὸ Τυπικὸν Βιολάκη γιὰ τὴν ἀξία τῶν ἐπισήμων μηναίων καὶ γιὰ τὸν σεβασμὸ στοὺς ἀρχαίους καὶ καθιερωμένους ὕμνους τῆς ἐκκλησίας.  Καὶ ὄχι κάποιοι ποὺ δὲν καταλαβαίνουν, νὰ κατηγοροῦν προπετῶς καὶ ἀσεβῶς τὸ Τ.Μ.Ε. γιὰ λάθος! ῾Η πρόβλεψι αὐτὴ εἶναι ἀνάλογη μὲ τὴν πάγια διάταξί του γιὰ τοὺς ἑσπερινοὺς τῶν μεθεόρτων Κυριακῶν νὰ ψάλλωνται δοξαστικὰ ἀπὸ τὰ ἰδιόμελα τῆς λιτῆς, διότι ἀλλιῶς στὶς ἐνορίες οἱ περισσότεροι χριστιανοὶ δὲν ἀκοῦν ποτὲ ὕμνους ἀπὸ τὴν λιτὴ τῶν ἑορτῶν.

Γιὰ νὰ μὴν πῶ δηλαδὴ ὅτι, ἀφοῦ καὶ στὰ περισσότερα μοναστήρια σήμερα (πλὴν ῾Αγίου Ὄρους) οὐδέποτε τελοῦν μικρὸ ἑσπερινό, τότε πρέπει σ᾿ αὐτὸ τὸ σημεῖο νὰ ἀκολουθήσουν τὸ Τ.Μ.Ε.!  ᾿Επαναλαμβάνω ὅτι χρειάζεται περισσότερος σεβασμὸς καὶ περισσότερη ὑπακοὴ σὲ ἕνα τυπικὸ ποὺ συνεχίζει μία ὑπερχιλιετῆ λειτουργικὴ παράδοσι. ῞Οσοι μὲ εὐκολία κατακρίνουν καὶ συκοφαντοῦν τὸ Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας δείχνουν ἁπλῶς ὅτι ἀπὸ τυπικὸ δὲν καταλαβαίνουν τίποτε!

 

Λῆξις τοῦ α΄ κύκλου ὁμιλιῶν γιὰ τὴν ᾿Αποκάλυψι

 

Τὴν Κυριακὴ 18/6/2023 πραγματοποιήθηκε διαδικτυακῶς ἡ συνάντησι λήξεως τοῦ α΄ κύκλου πνευματικῶν ὁμιλιῶν μὲ θέμα: Γνωριμία μὲ τὸ ἱερὸ βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως.  

Μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὸν νοέμβριο τοῦ 2022 μέχρι τὸν μάιο τοῦ 2023 πραγματοποιήθηκαν 12 διαδικτυακὲς ὁμιλίες, στὶς ὁποῖες διερευνήθηκαν τὰ 9 πρῶτα κεφάλαια τῆς ᾿Αποκαλύψεως. 

῞Οπως εἶναι γνωστό, ἡ δραστηριότητα αὐτὴ ὑποστηρίχθηκε ἀπὸ τὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης» (https://seminaria-typikon.blogspot.com/), εἶχε εὐέλικτο πρόγραμμα, καὶ οἱ ἐνδιαφερόμενοι εἶχαν τὴν δυνατότητα νὰ παρακολουθοῦν διαδικτυακῶς τὶς ὁμιλίες καὶ νὰ συμμετέχουν στὴν ἐπακόλουθη συζήτησι χωρὶς καμμία ἀπολύτως οἰκονομικὴ ἢ ἄλλου εἴδους ὑποχρέωσι.

Οἱ ὁμιλίες πραγματοποιήθηκαν διαδικτυακῶς μὲ ταυτόχρονη τηλόθεν (ἐξ ἀποστάσεως) παρακολούθησι καὶ συμμετοχὴ τῶν ἐνδιαφερομένων σὲ τηλεσυναντήσεις, γιὰ τὶς ὁποῖες χρησιμοποιήθηκε τὸ εἰδικὸ πρόγραμμα (ἠλεκτρονικὴ πλατφόρμα) Zoom (Ζούμ).

Μετὰ τὴν θερινὴ περίοδο, ἀπὸ τὸν μῆνα σεπτέμβριο θὰ διεξαχθῇ σὺν Θεῷ ὁ β΄ κύκλος ὁμιλιῶν, ὥστε νὰ καλυφθοῦν καὶ τὰ ὑπόλοιπα κεφάλαια τοῦ θεοπνεύστου βιβλίου τῆς ᾿Αποκαλύψεως.  

Συντονιστής – εἰσηγητής· Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης, δρ Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Ε.Κ.Π.Α., Βυζαντινο-μουσικολόγος, Τυπικολόγος, πτυχιοῦχος Κοινωνικῆς Θεολογίας.

 

῞Οσοι ἐνδιαφέρονται νὰ παρακολουθήσουν τὸν β΄ κύκλο ὁμιλιῶν μποροῦν νὰ δηλώσουν τὴν συμμετοχή τους δίνοντας:

1) ὀνοματεπώνυμο (ὑποχρεωτικό),

2) ἠμέιλ (ὑποχρεωτικό), καὶ

3) ἕνα τηλέφωνο ἐπικοινωνίας (προαιρετικό).

Πληροφορίες - δηλώσεις συμμετοχῆς·  

        στὴν ἠλεκτρονικὴ διεύθυνσι email: symbole@mail.com

 

Λειτουργία τῶν σεμιναρίων

 ᾿Απὸ σήμερα τὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ Γεώργιος Βιολάκης ἐπαναλαμβάνουν τὴν κανονικὴ λειτουργία τους.  Τυχὸν ἀλλαγὲς στὸ πρόγραμμα τῶν μαθημάτων καὶ λοιπῶν συναντήσεων θὰ γίνουν ἐγκαίρως γνωστὲς στοὺς συμμετέχοντες μὲ κατ᾿ ἰδίαν εἰδοποιήσεις.

«Μακαρία ἡ ὁδός»

 

Σήμερα εἶναι τὸ Ψυχοσάββατο πρὸ τῆς Πεντηκοστῆς.  Καὶ συνάμα εἶναι τὰ «ἐννιάμερα» τοῦ πατέρα μου Νικολάου Μπιλάλη, ὁ ὁποῖος ἔφυγε ἀνήμερα τῆς ᾿Αναλήψεως τὸ πρωὶ (25/5/2023) σὲ ἡλικία 76 ἐτῶν.

Δὲν μοῦ εἶναι εὔκολο νὰ γράψω γιὰ τὸν πατέρα μου, καθὼς ὁ κατακλυσμὸς τῶν συναισθημάτων συγκρούεται μὲ τὶς ἀναμνήσεις μιᾶς ὁλόκληρης ζωῆς, μὲ τὶς εἰκόνες τῆς παιδικῆς μου ἠλικίας καὶ μὲ τὰ μεταγενέστερα οἰκογενειακὰ βιώματα, ἀλλὰ καὶ ἐπειδὴ τελικὰ ὑπερτερεῖ στὴν παροῦσα στιγμὴ ἡ αἴσθησι τοῦ κενοῦ ἀπὸ τὴν ἔλλειψι τῆς παρουσίας του.

῾Ο πατέρας μου Νικόλαος (Νίκος) Μπιλάλης γεννήθηκε στὸ Αἰτωλικὸ ἢ ᾿Ανατολικὸ Αἰτωλοακαρνανίας στὶς 24 ἀπριλίου 1947, ἡμέρα Τρίτη, μετὰ τὴν Κυριακὴ τῶν μυροφόρων, καθὼς ἐκείνη τὴν χρονιὰ τὸ Πάσχα συνέπεσε στὶς 13 ἀπριλίου.  ῾Υπῆρξε τὸ πρῶτο παιδὶ τῶν γονέων του Διονυσίου Μπιλάλη καὶ Εὐαγγελίας, τὸ γένος Τσαπατσώρη.  Μετὰ τὸν Νικόλαο γεννήθηκαν ἄλλα 7 τέκνα, ἀλλὰ τὰ δύο ἔφυγαν σύντομα ἀπὸ τὴν ζωή, στὴν παιδική τους ἡλικία, ὁπότε μιλοῦμε γιὰ μία πολύτεκνη οἰκογένεια μὲ 6 παιδιά.

Τὸ Αἰτωλικὸ εἶναι ἕνα κεφαλοχῶρι χτισμένο σὲ μία νησίδα στὸ στενότερο σημεῖο καταμεσῆς τῆς λιμνοθάλασσας τοῦ Μεσολογγίου, ποὺ γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο τὴν χωρίζει στὰ δύο καὶ τὸ βόρειο τμῆμά της λέγεται λιμνοθάλασσα τοῦ Αἰτωλικοῦ.  ῾Ο παπποῦς μου Διονύσιος Μπιλάλης στὸ κύριο βιοποριστικό του ἐπάγγελμα ἦταν ψαρᾶς, ὅπως καὶ οἱ περισσότεροι κάτοικοι τοῦ νησιοῦ τότε. Καὶ εἶναι πασίγνωστη ἡ παροιμία ποὺ λέει ὅτι «τοῦ κυνηγοῦ καὶ τοῦ ψαρᾶ τὸ πιάτο / δέκα φορὲς εἶν᾿ ἀδειανό, καὶ μιὰ φορὰ γεμᾶτο»! 

Μία φορὰ στὶς 10 εἶναι βέβαια πάρα πολὺ λίγο, γιὰ νὰ μπορέσῃ νὰ ἐπιβιώσῃ μία οἰκογένεια μὲ 6 παιδιά, μὲ δύο γονεῖς, κι ἂν ὑπολογίσουμε καὶ κάποιον παπποῦ καὶ κάποια γιαγιά, ἔχουμε ἀμέσως ἀμέσως συνολικὰ 10 ψυχές.  Γι᾿ αὐτὸ ὁ παπποῦς μου συχνὰ δούλευε σὲ διάφορες προσωρινὲς ἐργασίες, ἀγροτικὲς καὶ οἰκοδομικὲς καὶ ἄλλες χειρωνακτικές, γιὰ νὰ ζήσῃ τὴν οἰκογένειά του.  Αὐτὸς ἦταν καὶ ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο τὸ πρῶτό του παιδί, ὁ Νῖκος (ὁ πατέρας μου), ἄρχισε νὰ δουλεύῃ σκληρὰ γιὰ βιοποριστικοὺς λόγους ἀπὸ πολὺ μικρὴ ἡλικία, πρὶν συμπληρώσῃ καλὰ καλὰ τὰ 12 χρόνια του.

Λόγῳ τῶν τότε οἰκονομικῶν καὶ κοινωνικῶν συνθηκῶν ὁ πατέρας μου τελείωσε μόνον τὸ δημοτικὸ σχολεῖο τῆς ἐποχῆς στὸ Αἰτωλικό, παρ᾿ ὅτι εἶχε τὴν εὐφυΐα, ὅπως διεπίστωσα ἀργότερα, νὰ προχωρήσῃ καὶ παραπέρα, καθὼς τὰ πήγαινε καλὰ μὲ τὴν ἀριθμητικὴ καὶ γενικὰ «ἔπαιρνε ἀπὸ γράμματα».  ᾿Αλλὰ ὁ τόπος, ὁ χρόνος καὶ οἱ λοιπὲς συνθῆκες δὲν εὐνοοῦσαν τότε τὰ φτωχόπαιδα τοῦ Αἰτωλικοῦ γιὰ κάτι καλλίτερο στὴν ζωή τους.  Προτεραιότητα ἦταν νὰ ἐργάζεται, γιὰ νὰ ἐνισχύῃ τὸ ἰσχνότατο εἰσόδημα τῆς πολυμελοῦς πατρικῆς οἰκογένειας.

῾Ο πατέρας μου δούλεψε στὴν ζωή του σὲ πολλὲς καὶ διάφορες ἐργασίες· ἀχθοφόρος, ἐλαιοχρωματιστής, βοηθὸς κινητοῦ κινηματογράφου τῆς ἐποχῆς 1960-1970, βοηθὸς ὑδραυλικοῦ, βοηθὸς κτίστης, ὑπάλληλος ζαχαροπλαστείου, ἐργάτης σὲ διάφορα ἐργοστάσια, φορτοεκφορτωτὴς σὲ πρακτορεῖα μεταφορῶν, συνοδηγὸς σὲ μεγάλα φορτηγά, κλπ..  Τὸ χέρι του «ἔπιανε» σὲ πολλὲς δουλειές, ὁπότε μέσα στὸ σπίτι βασικὲς ὑδραυλικές, ἡλεκτρολογικὲς καὶ ἄλλες ἐργασίες, βαφὲς τοίχων καὶ ἐπισκευὲς τὶς ἔκανε ὁ ἴδιος μόνος του.

Γύρω στὰ 20 του χρόνια γνώρισε τὴν μητέρα μου Βούλα, ἀπὸ ἕνα ἄλλο χωριὸ τῆς Αἰτωλοακαρνανίας, ἐρωτεύτηκαν, σύντομα τέλεσαν τὸν γάμο τους, καὶ περίπου ἑνάμιση χρόνο μετὰ γεννήθηκα ἐγώ, πρωτότοκος τοῦ πατέρα μου καὶ πρῶτος ἐγγονὸς τοῦ παπποῦ μου Διονυσίου, τοῦ ὁποίου φέρω καὶ τὸ ὄνομα.  Σχεδὸν μία δεκαετία μετὰ γεννήθηκε καὶ ὁ ἀδελφός μου Ἄγγελος.

Τὰ πρῶτα χρόνια, μέχρι τὴν ἡλικία τῶν 5 ἐτῶν μου περίπου, μέναμε στὸ Αἰτωλικό, ἀλλὰ μετά, ἀπὸ τὴν μεγάλη φτώχεια καὶ τὴν ἔλλειψι σταθερῆς ἐργασίας, ὁ πατέρας μου ἀποφάσισε νὰ μετακομίσουμε στὴν Πάτρα, ὅπου μείναμε γιὰ κανὰ δυὸ χρόνια, ὕστερα στὴν ᾿Αθήνα γιὰ ἄλλη μία διετία περίπου, καὶ τέλος ἐπιστρέψαμε στὴν Πάτρα, ὅπου βρῆκε μόνιμη ἐργασία σὲ πρακτορεῖο μεταφορῶν μὲ φορτηγὰ ποὺ ταξίδευαν καὶ μετέφεραν ποικίλα προϊόντα κυρίως στὴν Δυτικὴ ῾Ελλάδα, ὁπότε ἐγκατασταθήκαμε μονίμως στὴν Πάτρα. 

᾿Εκεῖ ἐγὼ καὶ ὁ ἀδελφός μου ὡλοκληρώσαμε τὸ δημοτικό, τὸ γυμνάσιο καὶ τὸ λύκειο, σὲ διαφορετικὰ σχολεῖα λόγῳ τῆς μεταξύ μας μεγάλης διαφορᾶς ἡλικίας.  Σ᾿ αὐτὸ τὸ χρονικὸ διάστημα νοικιάζαμε οἰκογενειακῶς διάφορα σπίτια καὶ μετακομίζαμε κάθε λίγα χρόνια σὲ διάφορες γειτονιὲς τῶν Πατρῶν, κυρίως κοντὰ στὸ Πυροσβεστεῖο, στὴν ῾Αγία Σοφία, στὸν ῞Αγιο ᾿Αλέξιο καὶ στὸν ῞Αγιο Διονύσιο.

῾Ο πατέρας μου ἦταν προικισμένος ἀπὸ τὸν Θεὸ μὲ μεγάλη καὶ ἀσυνήθιστη σωματικὴ ῥώμη, τὴν ὁποία ἴσως εἶχε ἀναπτύξει ἀπὸ τὴν σκληρὴ ἐργασία κατὰ τὰ παιδικά του χρόνια.  Γι᾿ αὐτὸ ἄλλωστε ἔκανε καὶ τὴν δουλειὰ κυρίως τοῦ ἀχθοφόρου-χαμάλη σὲ ὅλη του τὴν ζωή.  Σήκωνε μεγάλα βάρη, εἶχε δυνατὰ χέρια, μποροῦσε νὰ φορτώσῃ ἢ νὰ ξεφορτώσῃ ὁλόκληρο τριαξονικὸ φορτηγὸ σχεδὸν μόνος του· ἕνα ἕνα τὰ τσουβάλια καὶ τὰ δέματα (μέχρι καὶ ὁλόκληρο πλυντήριο μία φορὰ) ἀπὸ τὸ βάθος τῆς καρότσας μέχρι τὴν πόρτα, ὕστερα τὰ φορτωνόταν στὴν πλάτη καὶ τὰ μετέφερε μέχρι καὶ δύο ὀρόφους ἀνεβαίνοντας ἀπὸ τὶς σκάλες! 

Κάποτε, ὅταν ἤμουν ἀκόμη μικρὸ παιδί, ὁ πατέρας μου μπροστά μου ἔσπασε μὲ ἕνα χτύπημα τοῦ γυμνοῦ χεριοῦ του (μὲ τὴν παλάμη κάθετα) ἕνα γερὸ τοῦβλο – δὲν θυμᾶμαι ἂν ἦταν ἑξάοπο ἢ ἐννιάοπο.  Καὶ μετὰ μὲ παρώτρυνε νὰ κάμω κι ἐγὼ τὸ ἴδιο, διότι θεωροῦσε «αὐτονόητο» ὅτι ἔπρεπε νὰ γίνω δυνατὸς σὰν κι αὐτόν.  Φυσικὰ οὔτε ποὺ διανοήθηκα ποτὲ νὰ δοκιμάσω κάτι τέτοιο!  Πάντως ἐὰν δὲν εἶχα ὁλοζώντανο μπροστά μου τὸ παράδειγμα τοῦ πατέρα μου, δὲν θὰ πίστευα εὔκολα ὅτι ὑπῆρχαν ἄτομα σὰν τὸν Παναγῆ Κουταλιανό, τὸν ᾿Αρμάο, τὸν Σαμψὼν καὶ ἄλλους χειροδύναμους ἀνθρώπους.

῞Οταν ἤμουν στὶς τελευταῖες τάξεις τοῦ δημοτικοῦ καὶ στὸ γυμνάσιο, μὲ ἔπαιρνε κάποιες φορὲς μαζί του (ἰδίως τὴν καλοκαιρινὴ περίοδο) στὰ ταξίδια ποὺ ἔκανε ὡς συνοδηγὸς-ἐργάτης μὲ τὰ φορτηγά, γιὰ νὰ τὸν βοηθάω λίγο, ὥστε νὰ μὴν ἀνεβοκατεβαίνῃ μόνος του καὶ στὴν καρότσα τοῦ φορτηγοῦ καὶ νὰ κουβαλᾷ μετὰ στὴν πλάτη τὰ πράγματα μέχρι μέσα στὸ μαγαζί.  ᾿Αργότερα ἔπαιρνε μαζί του τὸν ἀδερφό μου, ὁ ὁποῖος ἀπεδείχθη πολὺ ἱκανώτερος ἀπὸ ἐμένα καὶ πιὸ δυνατὸς σ᾿ αὐτὴν τὴν ἐργασία.  Πάντως ἀκόμη θυμᾶμαι νὰ ξυπνάω ἄγρια χαράματα, 3 ἢ 4 ἢ 5 τὰ ξημερώματα, καὶ νὰ τραβάω τσουβάλια μὲ ἀλεῦρι καὶ διάφορες κοῦτες (μεγάλα χαρτοκιβώτια γεμᾶτα πράγματα).  Καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἐξουθένωσι ἔχω κάμει κάτι ὕπνους ἀποκοιμισμένος πάνω σὲ μεγάλη χοντρὴ σανίδα (μαδέρι) στὴν καρότσα τοῦ φορτηγοῦ ἐν κινήσει, σὰν νὰ ἤμουν σὲ ξενοδοχεῖο πολυτελείας!

Κάποτε, σὲ ἕνα τέτοιο ἐπαγγελματικὸ ταξίδι μὲ τὸ φορτηγό, στὴν Ἄρτα ἕνα αὐτοκίνητο ΙΧ εἶχε παρκάρει στὴν γωνία τοῦ δρόμου, κλείνοντας τὸ στενὸ δρομάκι, ὁπότε τὸ φορτηγὸ δὲν μποροῦσε νὰ περάσῃ.  ᾿Αμέσως 3-4 ἄνδρες ἦρθαν νὰ βοηθήσουν προσπαθῶντας νὰ μετακινήσουν τὸ ὄχημα, χωρὶς ὅμως νὰ τὸ καταφέρουν. ῾Ο πατέρας μου, ὁ ὁποῖος δὲν ὡδηγοῦσε ποτέ (οὔτε εἶχε δίπλωμα ὁδηγήσεως), ἀλλὰ ἦταν πάντοτε συνοδηγός, κατεβαίνει ἀπὸ τὸ φορτηγό, πηγαίνει μόνος του στὴν ἄλλη γωνία τοῦ αὐτοκινήτου, τὸ σηκώνει ἀπὸ τὴν ῥόδα μόνος του περίπου 20 πόντους ἀπὸ τὸ ἔδαφος, τὸ ἀνεβάζει πάνω στὸ πεζοδρόμιο, τὸ ἴδιο μπόρεσαν τότε καὶ οἱ ἄλλοι ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ τοῦ ἁμαξιοῦ, κι ἔτσι ἐλευθερώθηκε ὁ δρόμος καὶ πέρασε τὸ φορτηγό.

᾿Επίσης πολλὲς φορὲς εἶχα δεῖ τὸν πατέρα μου σ᾿ ἕναν συγκεκριμένο φοῦρνο στὴν Ἤπειρο νὰ φορτώνεται στὴν πλάτη ἕνα ἕνα τὰ σακκιὰ 50 ἢ 60 κιλῶν ἀλεῦρι καὶ νὰ ἀνεβαίνῃ μὲ τὶς σκάλες στὸν ἐπάνω ὄροφο τοῦ μαγαζιοῦ καὶ νὰ τὰ ἀφήνῃ ἐκεῖ.  Εἶχε καὶ ἕνα μακρὺ σίδερο μὲ γυρισμένη τὴν ἄκρη σὰν γάντζο, ὥστε νὰ σέρνῃ τὰ σακκιὰ ἀπὸ τὸ βάθος τῆς καρότσας μέχρι τὴν πόρτα, γιὰ νὰ μὴν ἀναγκάζεται νὰ ἀνεβοκατεβαίνῃ καὶ στὸ φορτηγό.  Διότι ὁ ὁδηγὸς τοῦ φορτηγοῦ μόνον ὡδηγοῦσε (ὅλη νύχτα τὶς περισσότερες φορὲς) καὶ δὲν βοηθοῦσε ποτὲ στὸ κουβάλημα.  Καὶ τὰ σακκιὰ ἀλεῦρι μπορεῖ νὰ ἦσαν καὶ 10 καὶ 15 καὶ 20.  Καὶ ὁ ἰδιοκτήτης τοῦ φούρνου πλήρωνε ἔξτρα καὶ ἀκριβὰ τὸ κάθε σακκί, γιὰ νὰ τὸ κουβαλᾷ ὁ πατέρας μου μέχρι τὸν ἐπάνω ὅροφο τοῦ μαγαζιοῦ του.

Γενικῶς ὁ Νικόλαος Μπιλάλης ἦταν πολὺ ἐργατικὸς καὶ πολὺ ἀνθεκτικὸς στὴν σκληρὴ δουλειά.  Συχνὰ ἔκανε καὶ δεύτερη ἔκτακτη ἐργασία τὰ Σάββατα εἴτε μὲ ἄλλα φορτηγά εἴτε ἀναλαμβάνοντας τὸ βάψιμο κάποιου διαμερίσματος ἢ μαγαζιοῦ ἢ μὲ ἄλλες παρόμοιες χειρωνακτικὲς ἐργασίες.  Φρόντιζε, ὅσο μποροῦσε, νὰ ἐξασφαλίζῃ τὰ ἀπαραίτητα γιὰ τὴν οἰκογένειά του καὶ γιὰ τὸ σχολεῖο τῶν παιδιῶν του.

῾Η ἀλήθεια εἶναι ὅτι πέρασε ὅλη τὴν ζωή του πολὺ φτωχός, «μεροδοῦλι-μεροφάι», βασανισμένος, ταλαιπωρημένος καὶ χωρὶς πολλὲς χαρὲς στὴν ζωή του· ἄνθρωπος τῆς ἐργατιᾶς, τοῦ μόχθου, τοῦ μεροκάματου καὶ τῆς φτωχολογιᾶς.  Μάλιστα ἦταν καὶ ἐντελῶς ἀνασφάλιστος τὰ περισσότερα χρόνια ἐργασίας του, δηλαδὴ αὐτὸς καὶ ἡ γυναῖκά του καὶ τὰ παιδιά του ζήσαμε χωρὶς καμμία στοιχειώδη ἀσφαλιστικὴ κάλυψι κοντὰ στὰ 30 χρόνια· καὶ γι᾿ αὐτὸ τὸ σοβαρὸ λάθος ὁ πατέρας μου δὲν ἦταν ὁ μοναδικὸς ὑπεύθυνος.  Εὐτυχῶς ὁ Θεὸς τὶς περισσότερες φορὲς μᾶς λυπόταν καὶ μᾶς προστάτευε ἀπὸ τὰ χειρότερα.  ᾿Αλλὰ ὅταν πλέον δὲν μποροῦσε νὰ δουλεύῃ ἄλλο, βρέθηκε χωρὶς σύνταξι.

Στὰ τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του εἶχε ἀρρωστήσει σοβαρώτατα καὶ γενικῶς εἶχε μεγάλα προβλήματα ὑγείας (καρδιά, πίεσι, διαβήτη, πνευμονολογικά, ἧπαρ, νεφρά), μὲ ποσοστὸ ἀναπηρίας ἄνω τοῦ 70%.  Καὶ ἀφοῦ δὲν εἶχε σύνταξι, ζοῦσε μὲ τὰ ἀναπηρικὰ ἐπιδόματα.  ᾿Αλλὰ μετὰ τὸν αἰφνίδιο θάνατο τοῦ ἀδερφοῦ μου τὸ 2017, ὁ πατέρας μου οὐσιαστικὰ κατέρρευσε καὶ ἄφησε τὸν ἑαυτό του ἀπροστάτευτο.  Καὶ καθὼς εἶχε ἀποτραβηχτῆ ἀπὸ χρόνια στὸ Αἰτωλικό, σὲ ἕνα σπιτοκάλυβο ἐντελῶς ἀκατάλληλο γιὰ τὴν περίπτωσί του, τὸ ὁποῖο ἀρνιόταν πεισματικὰ νὰ ἐγκαταλείψῃ, ἡ κατάστασί του ἐπιδεινώθηκε πάρα πολύ.

᾿Απὸ τὶς ἀρχὲς μαρτίου (2023) νοσηλευόταν στὸ Γενικὸ Νοσοκομεῖο Χατζηκώστα τοῦ Μεσολογγίου πρῶτα, στὸ Πανεπιστημιακὸ Νοσοκομεῖο τῶν Πατρῶν ὕστερα, καὶ ἀπὸ τὶς 11 μαρτίου μέχρι τὸν θάνατό του στὴν μονάδα ἐντατικῆς θεραπείας τοῦ Πανεπιστημιακοῦ Γενικοῦ Νοσοκομεῖου ᾿Ιωαννίνων.  Στὶς 10 μαρτίου ἔπαθε ἀνακοπὴ καρδιᾶς, ἀπὸ τὴν ὁποία οἱ γιατροὶ τὸν ἐπανέφεραν μέν, ἀλλὰ παρέμεινε ἔκτοτε σὲ κῶμα, ἀπὸ τὸ ὁποῖο δὲν συνῆλθε ποτέ. ᾿Απεβίωσε στὶς 25/5/2023 πρωινὲς ὧρες.  Πῆγε νὰ συναντήσῃ τὸν γιό του καὶ ἀδερφό μου Ἄγγελο, γιὰ νὰ εἶναι καὶ πάλι μαζί.

Στὸ σημεῖο αὐτὸ θέλω νὰ εὐχαριστήσω ὁλόκαρδα τοὺς γιατροὺς καὶ τὸ νοσηλευτικὸ προσωπικὸ τῶν νοσοκομείων καὶ ἰδίως τοῦ Πανεπιστημιακοῦ Νοσοκομείου ᾿Ιωαννίνων, ποὺ περιέθαλψαν τὸν πατέρα μου, τὸν φρόντισαν, τὸν πρόσεξαν, καὶ κατέβαλαν γενικῶς κάθε δυνατὴ προσπάθεια γιὰ τὴν θεραπεία του καὶ τὴν βελτίωσι τῆς καταστάσεώς του.  Τοὺς εὐχαριστῶ ἐπίσης γιὰ τὴν ὁλοπρόθυμη, ἀναλυτικὴ καὶ καθημερινὴ ἐνημέρωσι ποὺ μοῦ παρεῖχαν, γιὰ τὴν ὑπομονή τους καὶ γιὰ τὶς ἀπαντήσεις τους στὶς πολλαπλὲς ἀπορίες μου.  Νὰ ἔχουν πάντοτε ὑγεία καὶ δύναμι στὸ σπουδαῖο καὶ ἀνεκτίμητο ἔργο τους, καὶ ὁ Θεὸς νὰ τοὺς ἀνταμείψῃ γιὰ τὴν προσφορά τους, τὴν ἀνθρωπιά τους καὶ γιὰ κάθε καλὸ ποὺ κάνουν.

Θέλω ἐπίσης νὰ εὐχαριστήσω θερμὰ ὅλους τοὺς συγγενεῖς, φίλους, συντοπῖτες καὶ γνωστοὺς ποὺ μᾶς συμπαραστάθηκαν σ᾿ αὐτὲς τὶς δύσκολες ὧρες, ποὺ τίμησαν τὴν μνήμη τοῦ πατέρα μου, ποὺ συμπροσευχήθηκαν μαζί μας εἴτε εὑρισκόμενοι στὸν ναὸ εἴτε νοερῶς.  Νὰ ἔχετε ὑγεία καὶ κάθε εὐλογία ἀπὸ τὸν Θεό.

Τέλος παρακαλῶ τοὺς φίλους καὶ τοὺς ἀναγνῶστες τοῦ παρόντος κειμένου, ὅσοι τυχὸν μπορεῖτε, νὰ πῆτε καὶ στὴν προσευχή σας·

Κύριε, ἀνάπαυσον τὴν ψυχὴν τοῦ δούλου σου Νικολάου· ἀμήν.

 

 

Διονύσιος ᾿Ανατολικιώτης

Βυζαντινο-μουσικολόγος, Τυπικολόγος

διδάσκων καθηγητὴς στὸ Ε.Π. Κύπρου

δρ τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς Ε.Κ.Π.Α.

διπλωματοῦχος ἑλλ. μουσικῆς Ω.Ρ.Μ.

πτυχιοῦχος Κοινωνικῆς Θεολογίας