Τετραλογία τυπικῶν βοηθημάτων
γιὰ τὸ ἔτος 2022
Διονυσίου Ἀνατολικιώτου
δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,
πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας
symbole@mail.com
Γιὰ ἐφέτος 2022 ἔχουν ἐκδοθῆ καὶ κυκλοφοροῦν ἤδη τέσσερα (4) ἐτήσια τυπικὰ βοηθήματα, τὰ ὁποῖα ἔχουν συνταχθῆ ὅλα ἀπὸ τὸ ἴδιο πρόσωπο, τὸν χαράσσοντα αὐτὲς τὶς γραμμές. Μὲ ἀφορμὴ λοιπὸν αὐτὲς τὶς ἐκδόσεις διάφοροι ἀναγνῶστες, ψάλτες καὶ φίλοι τοῦ τυπικοῦ ἐπικοινώνησαν μαζί μου διατυπώνοντας ἐρωτήσεις καὶ ἀπορίες. Τὶς κυριώτερες ἀπὸ αὐτὲς παραθέτω ἐδῶ μαζὶ μὲ τὶς ἐκ μέρους μου ἀπαντήσεις, πρὸς ἐνημέρωσι τῶν φιλομαθῶν καὶ φιλακολούθων ἀναγνωστῶν.
1. Γιατί ὑπάρχουν ἐτήσια τυπικὰ βοηθήματα; Ποιὰ ἡ χρησιμότητά τους;
῾Η ἀπάντησι σὲ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα θὰ ἦταν πολὺ εὔκολη καὶ αὐτονόητη, ἂν οἱ σημερινοὶ ἱερεῖς καὶ ψάλτες τῆς ἐκκλησίας εἶχαν διδαχθῆ καὶ γνώριζαν τὸ ἐπίσημο Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας (Τ.Μ.Ε.) ἢ Τυπικὸν Βιολάκη καὶ τὸ εἶχαν ὄχι μόνον στὶς βιβλιοθῆκες των καὶ στοὺς ἱεροὺς ναούς, ἀλλὰ καὶ ἀνὰ χεῖρας μελετῶντας το τακτικῶς.
Τὸ Τ.Μ.Ε. ἐξεδόθη στὴν Κωνσταντινούπολι τὸ 1888 καὶ περιλαμβάνει τὶς τυπικὲς διατάξεις γιὰ τὶς τακτικὲς ἀκολουθίες τοῦ ἔτους. Εἶναι γενικὸ τυπικό, δηλαδὴ ἔχει γενικὲς καὶ εἰδικὲς διατάξεις γιὰ τὶς κυριώτερες καὶ συνηθέστερες περιπτώσεις τοῦ μηνολογίου, τοῦ Τριῳδίου καὶ τοῦ Πεντηκοσταρίου. ᾿Επιπλέον συντάχτηκε σύμφωνα μὲ τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο (ἰ.ἡ.), καθὼς τὸ νέο ἡμερολόγιο (ν.ἡ.) ἐφαρμόστηκε στὶς ὀρθόδοξες ἐκκλησίες ἀπὸ τὸ 1924 καὶ μετά. ῾Επομένως τὸ ἐπίσημο τυπικὸ δὲν περιλαμβάνει λεπτομέρειες γιὰ κάθε ἡμέρα τοῦ ἔτους οὔτε προβλέπει τὶς περιπτώσεις τυπικοῦ ποὺ τυγχάνουν μὲ τὸ ν.ἡ.. ᾿Επὶ παραδείγματι στὸ Τ.Μ.Ε. δὲν ὑπάρχουν ἀναλυτικὲς διατάξεις γιὰ τὶς περιπτώσεις νὰ συμπέσουν σὲ ἡμέρα Κυριακὴ οἱ ἡμερομηνίες 16/1, 23/1, 26/6, 10/7, 24/7, 4/9, 25/9, 2/10, 9/10 καὶ ἄλλες, οἱ ὁποῖες τυχαίνουν ὅλες ἐφέτος 2022 (ν.ἡ.).
᾿Επίσης στὸ Τ.Μ.Ε. δὲν ἀναφέρεται σχεδὸν ποτὲ μὲ λεπτομέρειες ποιά εἶναι τὰ ἀναγνώσματα γιὰ τὶς λειτουργίες τῶν καθημερινῶν καὶ τῶν ἑορτίων ἡμερῶν τοῦ ἔτους. ῾Υπάρχουν ἁπλῶς οἱ γενικὲς ὑποδείξεις «᾿Απόστολος καὶ Εὐαγγέλιον τῆς Κυριακῆς» ἢ «τῆς ἑορτῆς» ἢ «τοῦ ἁγίου» ἢ «τῆς ἡμέρας», χωρὶς ὅμως νὰ προσδιορίζεται ἐπακριβῶς ποιά εἶναι καὶ ποῦ βρίσκονται αὐτὰ τὰ ἀναγνώσματα. Αὐτὰ τὰ στοιχεῖα, καὶ πολλὰ ἄλλα ἐπίσης, θεωροῦνται γνωστὰ καὶ αὐτονόητα γιὰ τοὺς ψάλτες καὶ τοὺς ἱερεῖς.
Τὸ ἐτήσιο τυπικὸ βοήθημα ἔρχεται νὰ καλύψῃ καὶ αὐτὲς τὶς ἀνάγκες. ᾿Αποτελεῖ ἐφαρμογὴ τοῦ γενικοῦ Τ.Μ.Ε. στὶς εἰδικὲς περιπτώσεις ἑκάστου ἔτους, ἐνῷ ἐπιπλέον περιλαμβάνει καὶ πληροφορίες ποὺ δὲν ὑπάρχουν στὸ Τ.Μ.Ε.. Καὶ φυσικὰ καλύπτει καὶ τὶς περιπτώσεις τυπικοῦ κινητῶν ἑορτῶν καὶ νεωτέρων ἀκολουθιῶν, ποὺ δὲν προβλέπονται ἀπὸ τὸ Τ.Μ.Ε.. Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους, καὶ γιὰ ἄλλους ἀκόμη, ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ ν.ἡ. ἄρχισε νὰ ἐκδίδεται ἐτήσιο τυπικὸ βοήθημα, πρῶτα ἀπὸ τὴν ἐκκλησία τῆς ῾Ελλάδος, ἀργότερα δὲ καὶ ἀπὸ ἄλλες αὐτοκέφαλες καὶ τοπικὲς ἐκκλησίες.
2. Σὲ ποιοὺς ἀπευθύνονται τὰ συγκεκριμένα 4 τυπικὰ βοηθήματα;
α) Τὸ Κανονάριον τοῦ 2022 εἶναι τὸ ἐτήσιον τυπικὸν ποὺ δημοσιεύεται στὰ Δίπτυχα καὶ εἶναι ἐπίσημη ἔκδοσι τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος. ᾿Απευθύνεται ἑπομένως σὲ ὅλες τὶς μητροπόλεις, ἐνορίες καὶ μονὲς καὶ σὲ ὅλους τοὺς κληρικοὺς καὶ ψάλτες (ν.ἡ.) ποὺ ὑπάγονται στὴν ἐκκλησία τῆς ῾Ελλάδος καὶ διοικοῦνται ἀπὸ τὴν ῾Ι. Σύνοδό της.
β) ῾Η Μοναστικὴ ῾Υποτύπωσις τοῦ 2022 εἶναι ἰδιωτικὴ ἔκδοσι καὶ ἀπευθύνεται πρωτίστως σὲ ὅσους συμμετέχουν στὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης» καὶ θέλουν νὰ πληροφορηθοῦν καὶ γιὰ τὸ μοναστηριακὸ τυπικό. ῾Η ἔκδοσι ἐνδιαφέρει ἐπίσης τὰ σύγχρονα ἱ. κοινόβια, κελλία, μοναστικὲς ἀδελφότητες καὶ ἡσυχαστήρια τοῦ νέου ἡμερολογίου, γιὰ τὴν ἀντιμετώπισι δυσκολιῶν τοῦ τυπικοῦ, καθὼς ὅλα τὰ παλαιὰ μοναστικὰ τυπικὰ γράφτηκαν κατὰ τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο, ἐνῷ μετὰ τὴν διόρθωσι αὐτοῦ συχνὰ τυχαίνουν νέες περιπτώσεις, ἄγνωστες στὸ παρελθόν. Εἶναι ἀναγκαῖο νὰ λεχθῇ μὲ σαφήνεια ὅτι ἡ Μοναστικὴ ῾Υποτύπωσις δὲν ἐνδείκνυται γιὰ ἐνοριακὴ χρῆσι οὔτε πάλι εἶναι πρόσφορη γιὰ ὅλες ἐν γένει τὶς μοναστικὲς κοινότητες, ἀλλὰ μόνον γιὰ ἐκεῖνες ποὺ ἀκολουθοῦν τὶς προϋποθέσεις γιὰ τὴν τήρησι τῆς ἀκριβοῦς μοναστηριακῆς τάξεως. Οἱ ὑπόλοιπες μοναστικὲς ἀδελφότητες, καὶ ὅλες οἱ ἐνορίες φυσικά, θὰ ἀκολουθήσουν τὸ Τ.Μ.Ε., μὲ βάσι εἴτε τὰ Δίπτυχα τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος εἴτε τὶς ὁμοειδεῖς ἐκδόσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῆς ἐκκλησίας τῆς Κύπρου γιὰ τὶς ἀντίστοιχες ἐκκλησιαστικὲς δικαιοδοσίες.
γ) Τὸ ᾿Εγκόλπιον ᾿Εκκλησιαστικῆς Τάξεως 2022 εἶναι ἐπίσης ἰδιωτικὴ ἔκδοσι, συντάσσεται βάσει τοῦ ἰουλιανοῦ (παλαιοῦ) ἑορτολογίου καὶ ἀπευθύνεται σ᾿ ἐκεῖνες τὶς ἐκκλησιαστικὲς κοινότητες καὶ ἑνορίες ποὺ ἀκολουθοῦν τὸ Τ.Μ.Ε. καὶ ταυτόχρονα τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο. Καὶ αὐτὴ ἡ ἔκδοσι ἐντάσσεται στὰ προαναφερθέντα Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ γιὰ τὴν καλλίτερη ἐντρύφησι στὸ τυπικὸ ὅσων συμμετέχουν στὶς σχετικὲς ἐκδηλώσεις.
δ) ῾Η Σύναξις Μοναστηριακῶν Τύπων τῆς ἐνιαυσίου ἀκολουθίας 2022, εἶναι ἐπίσης ἰδιωτικὴ ἔκδοσι, συντάσσεται καὶ αὐτὴ βάσει τοῦ ἰουλιανοῦ (παλαιοῦ) ἑορτολογίου, καὶ ἀπευθύνεται σὲ ὅσους συμμετέχουν στὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γ. Βιολάκης», καθὼς καὶ σὲ ὅσους ἐνδιαφέρονται νὰ γνωρίσουν τὴν μοναστηριακὴ λειτουργικὴ τάξι κατὰ τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο.
Φυσικὰ τὰ 4 αὐτὰ συγγράμματα ἐνδιαφέρουν ἐπίσης καὶ τοὺς μελετητὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τυπικοῦ γενικῶς. Περιέχουν διατάξεις καὶ ὁδηγίες γιὰ τὴν τέλεσι τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν σύμφωνα μὲ τὸ ἑκάστοτε λειτουργικὸ τυπικό (Τ.Μ.Ε. ἢ Τ.Α.Σ.), καθὼς καὶ πλούσιο ὑλικὸ κατάλληλο γιὰ σειρὰ σχετικῶν μαθημάτων καὶ διαλέξεων τοῦ ἐνιαυτοῦ.
3. Ποιές εἶναι οἱ πηγὲς ποὺ χρησιμοποιήσατε γιὰ τὴν σύνταξι τοῦ κάθε τυπικοῦ βοηθήματος καὶ γιατί;
Τὸ ἐτήσιον Κανονάριον βασίζεται ἐξ ὁρισμοῦ στὸ ἰσχῦον Τυπικὸν τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας (Τ.Μ.Ε.) τοῦ ἔτους 1888. Αὐτὸ ἔχει δηλωθῆ πολλὲς φορὲς καὶ σὲ ὅλους τοὺς τόνους σὲ διάφορες ἀποφάσεις καὶ ἐγκυκλίους τῆς ῾Ι. Συνόδου τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος. ᾿Εννοεῖται βεβαίως ὅτι οἱ πηγὲς τοῦ Τ.Μ.Ε. (τυπικὰ Κωνσταντίνου πρωτοψάλτου, τυπικὸν ἁγίου Σάββα, λειτουργικὰ βιβλία κ.λπ.) εἶναι αὐτοδικαίως καὶ πηγὲς τοῦ Κανοναρίου. Οἱ πηγὲς τοῦ Τ.Μ.Ε. ἐξετάζονται ἀναλυτικῶς στὴν ὑπὸ ἔκδοσιν διδακτορικὴ διατριβή μου.
῾Η Μοναστικὴ ῾Υποτύπωσις (ν.ἡ.) καὶ ἡ Σύναξις Μοναστηριακῶν Τύπων (ἰ.ἡ.) βασίζονται φυσικὰ στὸ κυριώτερο μοναστηριακὸ τυπικό, τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ Τυπικὸν τῆς Λαύρας τοῦ ῾Αγίου Σάββα (Τ.Α.Σ.). Συμπληρωματικὰ ἐπίσης στηρίζονται καὶ σὲ ἀρχαῖες λειτουργικὲς διατάξεις, σὲ τυπικὰ τοῦ ῾Αγίου Ὄρους (τῶν ἱ. μονῶν ῾Αγ. Παύλου, Ξενοφῶντος, Διονυσίου, Ξηροποτάμου, κ.ἄ.), καὶ στὴν σύγχρονη μοναστηριακὴ πρᾶξι. Οἱ κυριώτερες πηγὲς καὶ βοηθήματα ἀναφέρονται ἀναλυτικῶς στὶς σ. 42 καὶ 34 τῶν ἐν λόγῳ ἐκδόσεων ἀντιστοίχως.
Τὸ ᾿Εγκόλπιον ᾿Εκκλησιαστικῆς Τάξεως (ἰ.ἡ.) καταρτίζεται βάσει τοῦ Τ.Μ.Ε., διότι αὐτὸ εἶναι τὸ ἐπίσημο καὶ ἰσχῦον τυπικὸν τῶν ᾿Ορθοδόξων ᾿Εκκλησιῶν καὶ ἐξ ὁρισμοῦ ἡ πρώτη καὶ κυριωτέρα πηγὴ τῶν τυπικῶν διατάξεων, ἰδίως γιὰ τὶς ἐνορίες καὶ τὶς ἐκτὸς ῾Αγίου Ὄρους μονές. ᾿Αλλὰ ὅπως εἶναι φυσικόν, ἐλήφθησαν ὑπόψιν καὶ πολλὰ ἄλλα σχετικὰ βοηθήματα, τὰ κυριώτερα ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἀναφέρονται στὴν σ. 5 τῆς συγκεκριμένης ἐκδόσεως.
4. Ποιὸς εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς ἐκδόσεως αὐτῶν τῶν 4 τυπικῶν βοηθημάτων γιὰ τὸ ἔτος 2022;
Σκοπὸς τόσον τοῦ Κανοναρίου τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος (ν.ἡ.) ὅσον καὶ τοῦ ᾿Εγκολπίου ᾿Εκκλησιαστικῆς Τάξεως (ἰ.ἡ.) εἶναι ἡ σωστὴ ἑρμηνεία καὶ κατ᾿ ἔτος ἐφαρμογὴ τοῦ Τ.Μ.Ε., καὶ ὅπου χρειάζεται, ἡ συμπλήρωσί του, καθὼς καὶ ἡ διασάφησι ὡρισμένων ἀσαφειῶν καὶ ἀτελειῶν αὐτοῦ.
Σκοπὸς τῆς Μοναστικῆς ῾Υποτυπώσεως (ν.ἡ.) εἶναι νὰ διερευνήσῃ τρόπους ἐφαρμογῆς τοῦ μοναστηριακοῦ τυπικοῦ στὶς σύγχρονες συνθῆκες καὶ μάλιστα ὑπὸ τὸ νέο ἡμερολόγιο. ᾿Επίσης σκοπὸς τόσον αὐτῆς τῆς ἐκδόσεως ὅσον καὶ τῆς Συνάξεως Μοναστηριακῶν Τύπων (ἰ.ἡ.) εἶναι νὰ ἐξυπηρετήσουν τὴν βαθύτερη μελέτη καὶ κατανόησι τοῦ ἀρχαίου μοναστικοῦ Τυπικοῦ, νὰ διευκολύνουν τοὺς μὴ μοναχοὺς ἱερεῖς καὶ ψάλτες ποὺ ἐξυπηρετοῦν λειτουργικῶς διάφορα μοναστήρια, ἀλλὰ καὶ γενικῶς νὰ ἐνημερώσουν ὅσους τυχὸν ἐπιθυμοῦν νὰ γνωρίσουν λεπτομερέστερα τὶς μοναστηριακὲς διατάξεις.
5. Ὑπάρχει σήμερα ἡ ἀνάγκη γιὰ τὴν παρουσία τῶν βιβλίων αὐτῶν;
᾿Εὰν δὲν θεωροῦσα ἀναγκαία τὴν ἔκδοσι τῶν τριῶν ἐπιπλέον τυπικῶν βοηθημάτων, πέρα ἀπὸ τὸ Κανονάριον τῶν Διπτύχων, δὲν θὰ προχωροῦσα στὴν σύνταξί τους, ἡ ὁποία εἶναι γιὰ μένα ἐξαιρετικὰ χρονοβόρος, κοπιώδης καὶ ἐπιζήμια.
Τὰ δύο τυπικὰ βοηθήματα κατὰ τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο εἶναι χρήσιμα καὶ γιὰ ὅσους ἀκολουθοῦν τὸ ν.ἡ., διότι ἡ βαθυτέρα μελέτη καὶ κατανόησι τῆς λειτουργικῆς τάξεως εἶναι σχεδὸν ἀκατόρθωτη ἄνευ τῆς γνώσεως καὶ ἐρεύνης τῶν περιπτώσεων τοῦ ἰουλιανοῦ ἡμερολογίου.
Τὰ δύο μοναστηριακὰ τυπικὰ βοηθήματα συντελοῦν στὸν σαφῆ διαχωρισμὸ τῆς ἐνοριακῆς ἀπὸ τὴν μοναστηριακὴ τάξι, μὲ πλήρη ἐπίγνωσι τῶν διαφορῶν τους, ὥστε νὰ ἀποφεύγεται ἡ σύγχυσι ποὺ παρατηρεῖται σὲ ἄλλα κείμενα τῆς ἐποχῆς μας. Γιὰ παράδειγμα ἔχουν πέσει στὴν ἀντίληψί μας περιπτώσεις μοναστηριῶν ποὺ ἐξέδωσαν τυπικὸ γιὰ τὶς ἐνορίες(!), περιπτώσεις ἐνοριακῶν ἐγγάμων ἐφημερίων ποὺ ἀπαιτοῦσαν νὰ τηρηθῇ στοὺς ἐνοριακοὺς ναοὺς τὸ πλῆρες μοναστηριακὸ τυπικό(!), καθὼς καὶ ἐκδόσεις ποὺ βασίζονταν σὲ μοναστηριακὰ τυπικὰ καὶ προσπαθοῦσαν δῆθεν νὰ τὰ προσαρμόσουν στὶς ἐνοριακὲς ἀνάγκες!
῞Ολα τὰ παραπάνω καθὼς καὶ ἡ ἀδικαιολόγητη καὶ σχεδὸν παντελὴς ἄγνοια τοῦ ἐπισήμου τυπικοῦ ἀπὸ τὴν πλειονότητα τῶν ἱερέων καὶ ψαλτῶν μας δείχνουν ὅτι σήμερα εἶναι ἀναγκαῖα περισσότερο ἀπὸ ποτὲ τυπικὰ βοηθήματα ποὺ νὰ ὁδηγοῦν στὴν σωστὴ γνῶσι καὶ στὸ ξεκαθάρισμα τῶν τυπικῶν διατάξεων καὶ ὄχι στὴν σύγχυσι καὶ τὴν παρερμηνεία.
6. Τί ἰδιαίτερο ἔχουν αὐτὰ τὰ 4 βοηθήματα; Γιατί δηλαδὴ κάποιος νὰ ἐπιλέξῃ τὰ συγκεκριμένα καὶ ὄχι κάποια ἄλλα βοηθήματα τοῦ εἴδους τους;
Τὸ τί ἰδιαίτερο ἔχει τὸ καθένα ἀπὸ τὰ προαναφερθέντα 4 βιβλία νομίζω ὅτι ἀναφέρθηκε ἐπαρκῶς στὶς προηγούμενες ἐρωτήσεις. ῞Οσο γιὰ τὸ δεύτερο σκέλος τῆς ἐρωτήσεως ἡ ἀπάντησι εἶναι διαφορετικὴ γιὰ τὸ Κανονάριον τῶν Διπτύχων καὶ ἄλλη γιὰ τὰ ὑπόλοιπα τρία.
Τὸ Κανονάριον τῶν Διπτύχων εἶναι ἐπίσημη ἔκδοσι τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος· εἶναι δηλαδὴ ἡ ἐπίσημη ἑρμηνεία καὶ ἡ ἐπίσημη κατ᾿ ἔτος ἐφαρμογὴ τοῦ ἐπισήμου τυπικοῦ, ποὺ εἶναι τὸ Τ.Μ.Ε.. Δὲν ὑπάρχει ἄλλη ἐπίσημη ἔκδοσι ἐτησίου τυπικοῦ γιὰ τὴν ᾿Εκκλησία τῆς ῾Ελλάδος, δηλαδὴ εἶναι ἡ μόνη ἁρμόδια ἔκδοσι γιὰ τὶς μητροπόλεις, ἐνορίες, μονὲς καὶ λοιποὺς ναοὺς ποὺ ὑπάγονται στὴν δικαιοδοσία της.
῾Υπάρχουν βέβαια καὶ οἱ ὁμοειδεῖς ἐπίσημες ἐκδόσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς Κύπρου, οἱ ὁποῖες καὶ φυσικὰ εἶναι οἱ μόνες ἁρμόδιες γιὰ τὶς ἀντίστοιχες ἐκκλησιαστικὲς δικαιοδοσίες. Τυχὸν ἄλλες ἐκδόσεις εἶναι μὴ ἐπίσημες καὶ μὴ ἁρμόδιες, καὶ ὅσοι ἐνδεχομένως τὶς προτιμοῦν πρέπει νὰ ἀναλάβουν καὶ τὴν εὐθύνη αὐτῆς τῆς ἐπιλογῆς των.
Τὰ ἄλλα τρία τυπικὰ βοηθήματα εἶναι ἰδιωτικὲς ἐκδόσεις, οἱ μόνες ἁρμόδιες γιὰ τὰ Σεμινάρια ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ «Γεώργιος Βιολάκης», καθὼς ἐξυπηρετοῦνται καὶ ἐπιστημονικοὶ σκοποί. ᾿Επιπλέον ἡ Μοναστικὴ ῾Υποτύπωσις εἶναι τὸ μοναδικὸ ἐτήσιο τυπικὸ βοήθημα γιὰ τὴν μοναστικὴ τάξι τοῦ νέου ἡμερολογίου, τὸ ᾿Εγκόλπιον ᾿Εκκλησιαστικῆς Τάξεως εἶναι τὸ μοναδικὸ πλῆρες τυπικὸ βοήθημα γιὰ τὶς ἐνορίες τοῦ ἰουλιανοῦ ἡμερολογίου, ἐνῷ ἡ Σύναξις Μοναστηριακῶν Τύπων εἶναι ἀντίστοιχη ἔκδοσι γιὰ τὶς μονὲς τοῦ ἰ.ἡ..
7. Ποιὲς εἶναι συνοπτικὰ οἱ διαφορὲς μεταξὺ ἐνοριακοῦ καὶ μοναστηριακοῦ τυπικοῦ;
Γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ ὑπάρχουν ὁλόκληρα κεφάλαια στὴν ὑπὸ ἔκδοσιν διδακτορική μου διατριβή. Μία συνοπτικὴ ἀναφορὰ τῶν κυριωτέρων διαφορῶν, ἐκτάσεως περίπου 5 σελίδων (ποὺ δὲν χωροῦν ἐδῶ), μπορεῖ ὁ ἐνδιαφερόμενος νὰ βρῇ στὴν Μοναστικὴ ῾Υποτύπωσι 2022, σ. 26 καὶ ἑξῆς, καὶ στὴν Σύναξι Μοναστηριακῶν Τύπων 2022, σ. 17 καὶ ἑξῆς.
8. Ποιὰ εἶναι ἡ βασικὴ διαφορὰ ἀνάμεσα στὰ 2 τυπικὰ βοηθήματα «Μοναστικὴ Ὑποτύπωσις» καὶ «Σύναξις Μοναστηριακῶν Τύπων»;
῾Η μὲν Μοναστικὴ ῾Υποτύπωσις συντάσσεται κατὰ τὸ νέο ἡμερολόγιο, ἡ δὲ Σύναξις Μοναστηριακῶν Τύπων συντάσσεται κατὰ τὸ ἰουλιανὸ (παλαιὸ) ἡμερολόγιο.
9. Ἐφόσον ὑποτίθεται ὅτι οἱ τυπικάρηδες τῶν μονῶν γνωρίζουν τὴν ὕπαρξι τοῦ Τυπικοῦ Βιολάκη, μήπως εἶναι πλεονασμὸς ἡ ἔκδοσι ἑνὸς μοναστηριακοῦ τυπικοῦ βοηθήματος;
Πρῶτ᾿ ἀπ᾿ ὅλα δὲν ὑπάρχει καμμία τέτοια ὑποχρέωσι, οἱ τυπικάρηδες τῶν μονῶν νὰ γνωρίζουν τὸ Τυπικὸν Βιολάκη. Αὐτὸ ὀφείλουν νὰ τὸ γνωρίζουν καὶ νὰ τὸ τηροῦν οἱ ψάλτες καὶ ἱερεῖς τῶν ἐνοριῶν. Οἱ τυπικάρηδες τῶν μονῶν ὀφείλουν νὰ γνωρίζουν τὰ μοναστηριακὰ τυπικά τους, ἰδίως ἂν πρόκειται γιὰ ἱστορικὲς καὶ σεβάσμιες μονές. Καὶ μόνον ἂν κάποια μονὴ δὲν διαθέτῃ δικό της τυπικό, θὰ βασίζεται μὲν στὸ Τ.Μ.Ε., ἀλλὰ καὶ πάλι θὰ τὸ προσαρμόζῃ στὴν μοναστηριακὴ τάξι.
᾿Απ᾿ ἐκεῖ καὶ πέρα γιὰ τὶς μονὲς τοῦ ν.ἡ. ἰσχύουν ὅσα ἀναφέραμε καὶ πιὸ πρίν· τὰ μοναστηριακὰ τυπικὰ καὶ τὸ Τ.Μ.Ε. ἔχουν γραφῆ μόνον μὲ τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο καὶ δὲν περιλαμβάνουν τὶς περιπτώσεις τυπικοῦ τοῦ ν.ἡ.. ῾Οπότε ἕνα βοήθημα σὰν τὴν Μοναστικὴ ῾Υποτύπωσι θὰ ἦταν προφανῶς χρήσιμο καὶ ἀπαραίτητο.
Οἱ μονὲς τοῦ ἰ.ἡ. γνωρίζουν ὅτι τὰ ἀρχαῖα τυπικὰ εἶναι γενικά, δηλαδὴ δὲν ἀναφέρουν λεπτομέρειες γιὰ τὰ ἀναγνώσματα τοῦ ἔτους, δὲν προβλέπουν τυπικὸ γιὰ νεώτερες ἑορτάσιμες ἀκολουθίες, καὶ ἄλλα. ῾Οπότε καὶ σὲ αὐτὲς τὶς μονὲς ἕνα βοήθημα σὰν τὴν Σύναξι Μοναστηριακῶν Τύπων θὰ ἦταν ἐνδεχομένως χρήσιμο καὶ ἐνδιαφέρον.
10. Στὸ ἐξώφυλλο τοῦ «Ἐγκολπίου Ἐκκλησιαστικῆς τάξεως» γιατί δὲν ἀναφέρεται κάτω κάτω ἡ ἔνδειξι ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ Γ.Β. ὅπως καὶ στὰ δύο μοναστηριακὰ βοηθήματα;
Τὸ ᾿Εγκόλπιον ᾿Εκκλησιαστικῆς Τάξεως (ἰ.ἡ.) πρωτοεκδόθηκε τὸ 2014, δηλαδὴ δύο χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴν ἵδρυσι τῶν σεμιναρίων τυπικοῦ, χάρις στὸν γνωστὸ ἐκδότη Νεκτάριο Παναγόπουλο, ὁ ὁποῖος συνεχίζει αὐτὸ τὸ ἔργο μέχρι σήμερα. Ἐνῷ τὰ δύο μοναστηριακὰ βοηθήματα Μοναστικὴ ῾Υποτύπωσις (ν.ἡ.) καὶ Σύναξις Μοναστηριακῶν Τύπων (ἰ.ἡ.) ἀπὸ ἐφέτος (2022) εἶναι ἐκδόσεις τῶν Σεμιναρίων ᾿Εκκλησιαστικοῦ Τυπικοῦ.
11. Θὰ βοηθοῦσαν οἱ παραπάνω ἐκδόσεις ἕναν ψάλτη ἢ κάποιον ἱερέα ποὺ λειτουργεῖ σὲ ἐνορίες τῶν μητροπόλεων ποὺ ἀκολουθοῦν τὸ γρηγοριανὸ ἡμερολόγιο;
Οἱ ἱερεῖς καὶ ψάλτες στὶς ἐνορίες τοῦ ν.ἡ. εἶναι ἀρκετὸ γιὰ τὰ λειτουργικά τους καθήκοντα νὰ γνωρίζουν τὸ Τ.Μ.Ε. καὶ νὰ ἀκολουθοῦν τὸ Κανονάριον τῶν Διπτύχων γιὰ τὴν ἐκκλησία τῆς ῾Ελλάδος ἢ τὶς ὁμοειδεῖς ἐκδόσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῆς ἐκκλησίας τῆς Κύπρου γιὰ τὶς ἀντίστοιχες ἐκκλησιαστικὲς ἐπαρχίες.
῞Οσοι ὅμως θέλουν νὰ ἐμβαθύνουν περισσότερο στὸ τυπικό, ὅσοι ἐπιθυμοῦν νὰ τὸ μελετήσουν, νὰ δοῦν τὴν ἱστορική του ἐξέλιξι καὶ νὰ μάθουν νὰ τὸ ἑρμηνεύουν σωστά, ἀλλὰ καὶ κάθε μουσικοδιδάσκαλος (ποὺ ὀφείλει κανονικὰ νὰ διδάσκῃ καὶ τὸ τυπικό), θὰ πρέπει ἀσφαλῶς νὰ διευρύνουν τὶς γνώσεις τους τόσο μὲ τὴν μοναστηριακὴ τάξι ὅσο καὶ μὲ τὶς λειτουργικὲς περιπτώσεις ποὺ προβλέπονται ἀπὸ τὸ ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο. Σ᾿ αὐτοὺς τὰ παραπάνω βοηθήματα θὰ εἶναι ἐξαιρετικὰ χρήσιμα ἕως ἀπαραίτητα.
12. Θὰ μπορούσατε κάποια στιγμὴ νὰ μοῦ στείλετε σὲ pdf τὰ Δίπτυχα τοῦ 2022;
Πρῶτον, δὲν ἔχω ἐγὼ τὰ Δίπτυχα οὔτε σὲ φυσικὴ μορφὴ οὔτε σὲ ἠλεκτρονικὴ οὔτε σὲ ἄλλον τρόπο. ῞Οπως εἶναι παγκοίνως γνωστόν, εἶναι βιβλίον τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας.
Δεύτερον, καὶ ἂν ἀκόμη εἶχα τὰ Δίπτυχα μέσα στὰ πλαίσια τῆς ἐργασίας μου, δὲν πρόκειται γιὰ ἰδιωτική μου ὑπόθεσι, καὶ ἀσφαλῶς δὲν θὰ εἶχα δικαίωμα νὰ τὰ διαθέσω σὲ κανέναν ἀπολύτως ἐκτὸς ἐργασίας.
Διευκρίνισι. Οἱ ψάλτες συνηθίζουν νὰ μιλᾶνε γιὰ Δίπτυχα καὶ νὰ ἀναφέρωνται μόνον στὸ Κανονάριον (τὸ ἐτήσιο τυπικό). Αὐτὸ ὅμως δὲν εἶναι καὶ πολὺ σωστό. Τὰ Δίπτυχα εἶναι ἕνα βιβλίο 1300 σελίδων περίπου, ἐνῷ τὸ Κανονάριον εἶναι μόλις 300 σελίδες. Τὰ Δίπτυχα ἐκτὸς ἀπὸ τὸ Κανονάριον περιλαμβάνουν ἐπίσης τὴν ᾿Επετηρίδα, στοιχεῖα τῶν ἐκκλησιαστικῶν διοικήσεων, ἱστορικὰ κείμενα, καὶ ἄλλες πληροφορίες. Στὴν παραπάνω ἐρώτησι εἶναι μᾶλλον βέβαιο ὅτι μὲ τὴν λέξι Δίπτυχα ἐννοεῖται μόνον τὸ Κανονάριον (ὁπότε οὐσιαστικὰ ἡ ἐρώτησι 12 ταυτίζεται μὲ τὴν ἑπόμενη 13). ᾿Εσκεμμένως ὅμως ἀντιμετωπίστηκε μὲ τὴν κυριολεκτικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου «Δίπτυχα» (= τὸ πλῆρες βιβλίο τῶν 1300 σελίδων), καὶ ἡ ἀπάντησι δόθηκε ἀναλόγως. Εἶναι καὶ αὐτὸ ἕνα ἀκόμη δεῖγμα ὅτι συχνὰ σήμερα στὴν ἐκκλησία ἄλλα λέμε, ἄλλα ἐννοοῦμε καὶ στὸ τέλος ἄλλα καταλαβαίνουμε!
13. Μήπως ἔχετε σὲ μορφὴ pdf τὸ Κανονάριον-Τυπικὸν τοῦ 2022; ῎Ελεγα μήπως θὰ μπορούσατε, ἐὰν τὸ εἴχατε, νὰ μοῦ τὸ στείλετε! Εὔχομαι γιὰ τὴν θετική σας ἀνταπόκρισι.
Τὸ Κανονάριον τῶν Διπτύχων, ἀλλὰ καὶ συνολικὰ τὰ Δίπτυχα ὡς περιεχόμενο καὶ ἔκδοσι, ἀνήκουν στὴν ῾Ι. Σύνοδο τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, ἀκριβῶς ὅπως ἕνα σπίτι δὲν ἀνήκει στὸν πολιτικὸ μηχανικὸ καὶ στὸν ἐργολάβο ποὺ τὸ χτίζουν, ἀλλὰ σ᾿ αὐτὸν ποὺ τοὺς ἔδωσε ἐντολὴ νὰ τὸ χτίσουν γιὰ λογαριασμό του. ῾Επομένως γιὰ τὸ αἴτημά σας θὰ πρέπει νὰ ἀπευθυνθῆτε στὴν ῾Ι. Σύνοδο τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος ἢ στὸν ἐκδοτικό της φορέα, τὴν ᾿Αποστολικὴ Διακονία, ποὺ διαχειρίζεται τὴν συγκεκριμένη ἔκδοσι γιὰ λογαριασμὸ τῆς ῾Ι. Συνόδου.
